-
„კონსტიტუცია, როგორც სახელმწიფოს ძირითადი კანონი, რომელიც აფუძნებს ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს, ცოცხალი ორგანიზმია, ისეთი სამართლებრივი მოცემულობა, რომელიც მუდამ ვითარდება ქვეყანაში არსებული რეალიებისა და გამოწვევების, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის განვითარების თანამედროვე მოთხოვნებისა და ტენდენციების შესაბამისად. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის ფუნდამენტური პრინციპია, რომ ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული დებულებების განმარტებისას უფლებათა შინაარსობრივი ფარგლები უნდა განიმარტოს ფართოდ, ხოლო შემზღუდველი დებულებები კი ვიწროდ, რათა მინიმუმამდე შემცირდეს სახელმწიფოს მხრიდან მათში თვითნებური და გაუმართლებელი ჩარევის შესაძლებლობა. ამავე იდეას გამოხატავს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის სხვა უმნიშვნელოვანესი პრინციპი – in dubio pro libertate (ყოველგვარი ეჭვი თავისუფლების სასარგებლოდ). ამგვარია ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში თანამედროვე მიდგომები, რომლებიც ნაკარნახევია დროთა განმავლობაში ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა სფეროში საზოგადოებრივი ცნობიერების გაღრმავებით, სამართლებრივი კულტურის განვითარებით, ადამიანთა მიერ უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის კულტურის ამაღლებით. თანამედროვე ეპოქა აღბეჭდილია ინდივიდუალიზმის კულტურის განსაკუთრებული ზრდით, რომლის ქვაკუთხედიცაა პიროვნების ავტონომიურობა, საკუთარი ნებით გადაწყვეტილების მიღების უნარი და შესაძლებლობა, მისი თავისუფალი განვითარება და პირადი ცხოვრების დაცულობა. ამიტომ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დროის მოთხოვნების შესატყვისად უნდა განმარტოს კონსტიტუციის ადამიანის უფლებათა მარეგულირებელი დებულებები, მათი შინაარსობრივი ფარგლები და გამოიყენოს არა სტატიკური, არამედ დინამიკური განმარტების მეთოდი, ასახოს მუდმივად ცვლადი სამართლებრივი თუ კულტურული რეალიები, ადამიანთა მიერ უფლებრივი განცდები და მათი აღქმა. შესაბამისად, ამა თუ იმ უფლების ესა თუ ის ნორმატიული რეგულირება, რაც წლების წინ შესაძლოა არ ყოფილიყო მიჩნეული კონსტიტუციური უფლების დარღვევად, დროთა განმავლობაში შეიძლება სწორედ ასეთად იქნეს განხილული, რა თქმა უნდა, ყველა ლეგიტიმური ინტერესის სათანადო გათვალისწინებისა და მათ შორის სამართლიანი ბალანსის განუხრელი დაცვის პირობით.“
-
„საქართველოს კონსტიტუციას გააჩნია პირდაპირი მოქმედების ეფექტი და მისი ნორმატიული ძალა არ არის დამოკიდებული ქვემდგომ სამართლებრივ აქტებში შესაბამისი კონსტიტუციური დებულებების ასახვაზე. მიუხედავად ამისა, კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოთხოვნების სრულფასოვანი აღსრულებისთვის ხშირად საჭიროა საკანონმდებლო მოწესრიგება. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმის მიზანი, აღასრულოს კონსტიტუციური მოთხოვნა, უდავოდ ღირებული სამართლებრივი სიკეთეა“.
-
„აშკარაა, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი წარმოადგენს საზოგადოებრივი წესრიგის დასაცავად არსებული რეპრესიული მექანიზმების ერთობლიობას, რომლის უფლების შემზღუდავი ბუნება უმთავრესად სამართალდარღვევის საპასუხოდ გაწერილ სანქციებში ვლინდება, თუმცა ამით არ ამოიწურება. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემადგენლობის განსაზღვრა გულისხმობს შესაბამისი ქმედების შეუთავსებლობის აღიარებას საზოგადოებაში დამკვიდრებულ მართლწესრიგის მოთხოვნებთან. სხვაგვარად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, დანაშაულის მსგავსად, წარმოადგენს სამართლებრივად გასაკიცხ ქმედებას, რასაც მოჰყვება საჯარო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, როგორც სახელმწიფოს საპასუხო მოქმედება.“
საქართველოს მოქალაქე დავით მალანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/7/779, 19 ოქტომბერი, 2018
-
„დიფერენცირების ინტენსივობის შესაფასებლად უნდა განისაზღვროს გამომძიებლის/პროკურორის მიერ მოწმის სავალდებულო წესით დაკითხვა და ბრალდებულთა კონკრეტული კატეგორიისათვის მოწმის ჩვენების მაგისტრატ მოსამართლესთან დეპონირების უფლების შეზღუდვა რამდენად აშორებს ბრალდებულებს საპროცესო მექანიზმებით სარგებლობის თანაბარი შესაძლებლობებისგან.
კანონმდებელს, რომელიც ამკვიდრებს მოწმესთან ურთიერთობის ახალ საკანონმდებლო რეგულაციებს, შესაძლოა არ ჰქონდეს ზუსტი ინფორმაცია მისი შესაძლო პრაქტიკული შედეგების შესახებ. რიგ შემთხვევებში, დანაშაულის ეფექტურად გამოძიება შეიძლება მნიშვნელოვნად იყოს დამოკიდებული მოწმის მიერ საგამოძიებო ორგანოსათვის ინფორმაციის მიწოდებაზე და სხვაგვარად შეუძლებელი იყოს დამნაშავის იდენტიფიცირება და მართლმსაჯულების აღსრულება“.
„კანონმდებელს ბრალდებულთა უფლების დაცვასთან ერთად აკისრია დანაშაულის გამოვლენის, გამოძიებისა და მასზე რეაგირების ეფექტური მექანიზმების შექმნის ვალდებულება. დანაშაულთან დაკავშირებით მოწმისაგან ინფორმაციის მიღება შესაძლოა, გამოძიების ცენტრალური საკითხი იყოს, შესაბამისად, ამ ინფორმაციის მოპოვების წესის რეგლამენტირებამ მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს საგამოძიებო პროცესის წარმოებაზე. ამდენად, გონივრულია კანონმდებლის მიდგომა, რომლის ფარგლებში იგი ითვალისწინებს ახალი წესის ამოქმედებასთან დაკავშირებულ პრაქტიკულ სირთულეებს. შესაძლებელია საგამოძიებო ორგანოს თანამშრომლებს სჭირდებოდეთ გარკვეული ვადა, რათა სათანადოდ მოემზადონ ახალი წესის ამოქმედების პირობებში გამოძიების შესაბამისად წარმოებისათვის. რიგ შემთხვევებში, შესაძლოა აუცილებელი იყოს პროკურატურის თანამშრომლების გადამზადება გამოსაკითხ პირთან ურთიერთობისათვის, მოწმის სავალდებულოდ დაკითხვის შესახებ შუამდგომლობის დაყენებასა თუ სხვა პროცესუალურ საკითხებთან მიმართებით. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, ბრალდების მხარის მიერ მოწმის დაკითხვის ახალი წესის ეტაპობრივი ამოქმედება შესაძლებელია განპირობებული იყოს გამოძიების შეფერხების თავიდან აცილების ინტერესებით“.
„საგამოძიებო ორგანოთა გარკვეული ტიპის საკანონმდებლო ცვლილებებთან ადაპტაციის, ისევე როგორც ამ ცვლილებების გამოძიების პროცესზე ზემოქმედების შეფასების ვადები, არ შეიძლება იყოს იმდენად ხანგრძლივი, რომ გარდამავალი, დროებითი სარგებლობის წესი ფაქტობრივად იქცეს მუდმივი მოქმედების ნორმად. ამ თვალსაზრისით, კანონმდებელი უნდა ცდილობდეს, მაქსიმალურად სწრაფად და გონივრულ ვადაში მოახდინოს გარდამავალი პერიოდის გადალახვა და არსებული დიფერენცირების აღმოფხვრა“.
„სადავო ნორმის მიღებით კანონმდებელი ცდილობს, შეამციროს საგამოძიებო ორგანოს საქმიანობის შეფერხების რისკი ისეთი კატეგორიის დანაშაულებთან მიმართებით, რომელთა გამოძიების მიმართაც არსებობს მომეტებული სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ინტერესი. ტერორიზმისა და მასთან დაკავშირებული დანაშაულების ეფექტურად გამოძიება სახელმწიფოს ერთ–ერთი უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა, რამდენადაც დასახელებული დანაშაულებები მიმართულია ისეთი მნიშვნელოვანი სიკეთეების ხელყოფისაკენ, როგორებიცაა: სახელმწიფო უსაფრთხოება და უშიშროება, ადამიანის ძირითადი უფლებები, საზოგადოებრივი წესრიგი და სხვა. რიგ შემთხვევებში, საგამოძიებო ორგანოს მოუმზადებლობას, საზოგადოების მხრიდან საგამოძიებო ორგანოებთან ნებაყოფლობით თანამშრომლობაზე უარის თქმას, შესაძლოა მნიშვნელოვნად შეეფერხებინა გამოძიების პროცესი. დასახელებულ დანაშაულთა გამოძიების შეფერხებამ კი შეიძლება გამოუსწორებელი შედეგი გამოიწვიოს და მნიშვნელოვნად დააზიანოს სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ინტერესი.
საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 332-ე მუხლის მე-4 პუნქტში მითითებულ დანაშაულთა გამოძიებისას მოწმეთა დაკითხვის ძველი წესის გამოყენება არ არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მოთხოვნებს“.
„სისხლის სამართლის პროცესის ინკვიზიციური ან შეჯიბრებითი მოდელის შერჩევისას საკანონმდებლო ორგანოს ფართო მიხედულების ფარგლები გააჩნია. სახელმწიფო ამა თუ იმ მოდელს ირჩევს, რათა უკეთ უზრუნველყოს დანაშაულთან ბრძოლა და პირების საპროცესო უფლებების დაცვა. ამდენად, მოდელის შერჩევა წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის გზას და არა თვითმიზანს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ინკვიზიციური ბუნების შენარჩუნება არ წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის მისაღწევადაც შეიძლება კონსტიტუციური უფლება შეიზღუდოს“.
„საგამოძიებო პროცესის ეფექტურობის შენარჩუნება და მართლმსაჯულების აღსრულება ნამდვილად წარმოადგენს სახელმწიფოსათვის მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზნებს, რომელიც გამოდგება კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის გამართლებისათვის. თუმცა სადავო ნორმის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ლეგიტიმურ მიზანზე მითითება, ასევე აუცილებელია დიფერენცირება რეალურ კავშირში იყოს დასახელებულ მიზნებთან და იძლეოდეს მათი მიღწევის საშუალებას. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ახალ საპროცესო წესებთან ადაპტირებისათვის შესაძლოა, საგამოძიებო ორგანოს სჭირდებოდეს გონივრული ვადა და ამ ვადის მიცემა ემსახურებოდეს გამოძიების ეფექტურობის შენარჩუნების მიზანს. თუმცა გამოძიების ეფექტურად განხორციელება კავშირში არ არის ბრალდებულისათვის მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობის შეზღუდვასთან. ბრალდებულის მიერ მოწმის დაკითხვა არ ამცირებს ბრალდების მხარის მიერ მტკიცებულების მოპოვების ან/და სხვა საპროცესო ღონისძიების ეფექტურად განხორციელების შესაძლებლობას. უფრო მეტიც, რიგ შემთხვევებში ბრალდებულის მოთხოვნით მოწმის დაკითხვა შესაძლოა დაეხმაროს საქმეზე ჭეშმარიტების დადგენასა და, შესაბამისად, გამოძიების ინტერესებს“.
„სისხლის სამართლის კოდექსის 323-ე–3232 და 325-ე–329-ე მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაული არ ხდება იმდენად ხშირად, რომ მათი გამოძიების ფარგლები დაცვის მხარის მიერ მოწმეთა დაკითხვამ სასამრთლოს მნიშვნელოვნად გადატვირთვა გამოიწვიოს. შესაბამისად, სადავო ნორმის დადგენილი დიფერენცირება ვერ გამართლდება ვერც სასამართლოს საქმიანობის შეფერხების თავიდან აცილების მიზნით. ხსენებულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მოთხოვნებს ვერ აკმაყოფილებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 332-ე მუხლის მე-4 ნაწილის (2016 წლის 20 თებერვლიდან 2018 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 323-ე–3232 და 325-ე–329-ე მუხლებით გათვალისწინებულ დანაშაულთა გამოძიებისას დაცვის მხარის მიერ მოწმის დაკითხვის საკითხი წესრიგდება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით“.
„2009 წლის 9 ოქტომბრის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად, პირი სავალდებულო წესით შეიძლება დაიკითხოს მხოლოდ მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე იმ შემთხვევაში, თუ იგი უარს ამბობს ნებაყოფლობით თანამშრომლობაზე და არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ იგი ფლობს სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას. პირის დაკითხვის აუცილებლობის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს ნეიტრალური პირი – მოსამართლე და არა პროფესიულად დაინტერესებული გამომძიებელი/პროკურორი. ამავე დროს, მოწმის სავალდებულოდ დაკითხვა ხდება მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე. იგი ზედამხედველობას უწევს მოწმის დაკითხვას და გარკვეულწილად წარმოადგენს ხსენებულ პროცესში მოწმის უფლებების დაცვის გარანტს“.
„ჩვენების მიცემის იძულება წარმოადგენს მოწმის ნებაზე ზემოქმედების ფორმას. შესაბამისად, მოწმისათვის იძულებითი დაკითხვის პროცესი შესაძლებელია, დაკავშირებული იყოს გარკვეულ სტრესთან. ამავე დროს, დაკითხვის პროცესში საკუთარი გამოუცდელობის ან/და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, შესაძლოა პირმა არასწორად განსაზღვროს, რომელ კითხვებზე არა აქვს პასუხის გაცემის ვალდებულება, შესაბამისად, შესაძლოა მან იმაზე მეტი ინფორმაცია მიაწოდოს საგამოძიებო ორგანოებს, ვიდრე მას კანონით მოეთხოვება ან/და არ მიაწოდოს ინფორმაცია, რომლის გაცემის ვალდებულება აქვს და მის მიმართ დადგეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოწმეს გააჩნია დაკითხვის პროცესის მისთვის მაქსიმალურად ხელსაყრელ პირობებში წარმართვის ინტერესი“.
„მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე დაკითხვა უკეთ იცავს მოწმის ინტერესებს. ერთი მხრივ, ობიექტური პირის მიერ პროცესის ზედამხედველობა მოწმისათვის ქმნის დაცულობის განცდას, რაც ნაკლებად სტრესულს ხდის დაკითხვის პროცესს. ამავე დროს, კონკრეტულ კითხვაზე პასუხის გაცემის ვალდებულებას მოწმეს განუმარტავს არა პროკურორი ან/და მისი ადვოკატი (რომლის შეცდომა არ აზღვევს მოწმეს პასუხისმგებლობისაგან), არამედ ობიექტური და კვალიფიციური პირი, მაგისტრატი მოსამართლე. შესაბამისად, ამ პროცესში მოწმისთვის მარტივია განსაზღვროს, რომელ კითხვებს უნდა უპასუხოს და რომელზე არ გააჩნია მას პასუხის გაცემის ვალდებულება.
ყოველივე ხსენებულის გათვალისწინებით, 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მოწმისათვის ადგენს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსთან შედარებით უკეთეს სამართლებრივ რეჟიმს. შესაბამისად სადავო ნორმა ახდენს იმ პირების დიფერენცირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას, რომლებიც იკითხებიან სისხლის სამართლის კოდექსის 323-ე–3232 და 325-ე–329-ე მუხლებით გათვალისწინებულ დანაშაულთა გამოძიების ფარგლებში“.
„ჩვენების მიცემის იძულება წარმოადგენს გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე პირის ნებაზე ზემოქმედების ფორმას. ამავე დროს, ამ პროცესში მოწმეზე ზემოქმედების ხარისხს განაპირობებს არა თავად დანაშაულის ბუნება, არამედ მისი ემოციური დამოკიდებულება ამა თუ იმ საკითხზე საგამოძიებო ორგანოებისათვის ინფორმაციის მიწოდებასთან დაკავშირებით. აღნიშნული შეიძლება განპირობებული იყოს სხვადასხვა ფაქტორებით, მათ შორის პირის კავშირით დანაშაულში ეჭვმიტანილი პირების მიმართ, მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტი კრძალავს პირის იძულებას, ჩვენება მისცეს თავისი ან კანონით განსაზღვრულ ახლობელთა წრის წინააღმდეგ. ასევე შეიძლება, პირის განწყობა ჩვენების მიცემასთან დაკავშირებით განპირობებული იყოს სხვა გარემოებებით. თუმცა, ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის თვალსაზრისით, პირის მდგომარეობაზე გავლენას არ ახდენს ის, თუ რომელი დანაშაულის შესახებ ფლობს ინფორმაციას.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, დიფერენცირებულ მდგომარებაში მყოფ პირებს გააჩნიათ იძულებითი ჩვენების მიცემისგან თავშეკავების და დაკითხვის პროცესში უფლებების დაცვის იდენტური სამართლებრივი ინტერესი. მათი ამგვარი ინტერესი არსებობს იმისაგან დამოუკიდებლად, თუ რომელ დანაშაულთან მიმართებით ხდება მათი დაკითხვა ან რომელი სამართლებრივი აქტით წარმოებს დაკითხვის პროცესი. მოცემულ შემთხვევაში არ იკვეთება რაიმე გარემოება, რომელიც დიფერენცირებულ პირთა არსებითად თანასწორებად განხილვას გამორიცხავდა. შესაბამისად, სადავო ნორმა ადგენს დიფერენცირებას არსებითად თანასწორ პირებს შორის და სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვა“.
„მოცემულ შემთხვევაში საგამოძიებო ეტაპზე მოწმეთა კონკრეტული კატეგორიის დაკითხვა ხდება საგამოძიებო ორგანოში გამომძიებლის/პროკურორის გამოძახებით და მათთვის სავალდებულოა გამოცხადება და ჩვენების მიცემა. ამისაგან განსხვავებით, ყველა დანარჩენი პირი საგამოძიებო ეტაპზე ნებაყოფლობით თანამშრომლობს საგამოძიებო ორგანოსთან, ხოლო გამონაკლის შემთხვევებში იგი სავალდებულოდ შეიძლება დაიკითხოს სასამართლოში მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე. მიუხედავად იმისა, რომ ერთ შემთხვევაში პირს გამომძიებლის ან პროკურორის გამოძახებისთანავე ენიჭება მოწმის სტატუსი და ეკისრება შესაბამისი ვალდებულებები, ხოლო მეორე შემთხვევაში მისი დაკითხვა ხდება მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ორივე კატეგორიის მოწმეებს გააჩნიათ მსგავსი ვალდებულებები, მაგალითად, გამოცხადდნენ საგამოძიებო ორგანოში ან სასამართლოში და უპასუხონ დასმულ შეკითხვებს (ორივე შემთხვევაში, მოწმეს გააჩნია ვალდებულება, რომ გამოცხადდეს გამოძახების შემთხვევაში და მისცეს ჩვენება). ორივე შემთხვევაში მოწმეებს ანალოგიურად აფრთხილებენ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის ან ცრუ ჩვენების მიცემისათვის განსაზღვრული პასუხისმგებლობის შესახებ. ასევე მოწმეებს გააჩნიათ ანალოგიური უფლებები, გაიგონ, თუ რა საქმესთან დაკავშირებით არიან მოწმედ დაბარებულნი, განემარტოთ მათი უფლებები და ვალდებულებები და ისარგებლონ დამცველის დახმარებით. გარდა აღნიშნულისა, გამოუცხადებლობის შემთხვევაში მოწმეთა ორივე კატეგორია შეიძლება მიიყვანონ იძულებით, ამასთანავე მოწმეთა მიერ ცრუ ინფორმაციის ან ჩვენების მიცემა ორივე შემთხვევაში ანალოგიურად ისჯება სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისად. მიუხედავად იმისა, რომ მოსამართლის წინაშე დაკითხვა წარმოადგენს მოწმის უფლებების დაცვისათვის უფრო ხელსაყრელ გარემოს, აღნიშნული არ განაპირობებს მოწმის დაკითხვის პროცესში უფლებრივ რეჟიმებს შორის იმგვარ განსხვავებად, რომელიც მიუთითებდა დიფერენცირების ინტენსიურობაზე.
ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ შესადარებელ პირებს შორის არსებული დიფერენცირება არ არის ინტენსიური ხასიათის და მისი საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შესაბამისობის შეფასება უნდა მოხდეს რაციონალური დიფერენცირების ტესტის გამოყენებით, რომლის ფარგლებშიც აუცილებელია, გამოიკვეთოს დიფერენცირების ღირებული მიზანი და გონივრული დასაბუთება.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოწმის დაკითხვის ახალი წესის ამოქმედებას შესაძლოა გარკვეული გავლენა ჰქონდეს საგამოძიებო ორგანოს საქმიანობის ეფექტურობაზე და ამ უკანასკნელს სჭირდებოდეს გონივრული დრო ახალ საპროცესო წესებთან ადაპტაციისათვის. მსგავსი რეგულაცია ემსახურება მოწმის დაკითხვასთან დაკავშირებით ახალი საპროცესო რეალობის ჰარმონიულად დანერგვას, მართლმსაჯულების აღსრულების შეფერხების და გამოძიების წარმოების ხელშეშლის რისკების მაქსიმალურ პრევენციას. ამასთანავე გასათვალისწინებელია ის ფაქტორიც, რომ სადავო რეგულაცია წარმოადგენს დროებით ღონისძიებას და გასაჩივრებულ ნორმაში განხორციელებული ცვლილებები მიუთითებს კანონმდებლის ნებაზე, გარკვეული პერიოდის შემდეგ სრულად მოხდეს მოწმეთა დაკითხვის ახალ წესზე გადასვლა და აღმოიფხვრას ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირება.“
„სისხლის სამართლის პროცესი შედგება სხვადასხვა ეტაპებისაგან, ამასთან, განსხვავებულია თითოეული ეტაპის დანიშნულება და მიზნები. რიგ შემთხვევებში, არაა გამორიცხული, რომ დაცვის მხარეს პროცესის რომელიმე ეტაპზე შეზღუდული ჰქონდეს კონკრეტული საპროცესო ღონისძიებით სარგებლობის შესაძლებლობა, თუმცა სხვა ეტაპზე არსებობდეს შეზღუდვის დამაბალანსებელი რაიმე მექანიზმი და ამით, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფილი იყოს ბრალდებულის უფლებათა ეფექტური რეალიზაცია და პროცესის სამართლიანობა“.
„მოწმის მიერ საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მიცემისას გადაწყვეტილების მიმღებ სასამართლოს (მოსამართლე, ნაფიცი მსაჯულები) აქვს მოწმეზე უშუალო დაკვირვების შესაძლებლობა. შესაბამისად, ამ შემთხევაში დაცვის მხარე საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიმღები პირის წინაშე უპირისპირდება მოწმეს, რომელიც მის წინააღმდეგ აძლევს ჩვენებას. ამ მხრივ, მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის შესაძლებლობას, საქმის არსებითი განხილვის ეტაპზე ისარგებლოს მოწინააღმდეგე მხარის მოწმის ჯვარედინი დაკითხვის უფლებით, რაც საკმარისი ბერკეტია იმისათვის, რომ მან ყოველმხრივ გამოიკვლიოს ბრალდების მხარის მტკიცებულება, გამოთქვას საკუთარი პოზიცია და იდავოს ამგვარი მტკიცებულების სისწორესა და სანდოობაზე“.
„რომელ ეტაპზეც არ უნდა განხორციელდეს მოწმის დაკითხვა, მას პირველ რიგში კითხავს ის მხარე, რომლის მოთხოვნითაც ხდება მისი გამოძახება. ჯვარედინი დაკითხვის არსიც იმაში მდგომარეობს, რომ ამ დროს მოწმე პირდაპირ უკვე დაკითხულია და მხარეს ეძლევა უკვე მიცემული ჩვენების გამოკვლევის და მისი ეჭვქვეშ დაყენების შესაძლებლობა. შესაბამისად, ჯვარედინი დაკითხვის განხორციელებისას მოწმე ბუნებრივად არის იმ საფრთხის წინაშე, რომ პირდაპირ ჩვენების შეცვლის შემთხვევაში შესაძლოა დადგეს მისი სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის საკითხი.
ჯვარედინი დაკითხვის კონსტიტუციური უფლების ბუნებიდან გამომდინარე, იგი ადგენს დაცვის მხარის ბრალდების მოწმესთან დაპირისპირების შესაძლებლობას. თუმცა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რა თქმა უნდა, არ იცავს მხარის უფლებას, რომ მოწმე ჯვარედინად დაკითხოს ჩვენების შეცვლის გამო პასუხისგებლობის დაკისრების საფრთხის გარეშე. ზოგადად, ცრუ ჩვენების გამო პასუხისმგებლობის არსებობა მნიშვნელოვნად განაპირობებს მოწმის ჩვენების სანდოობას. შესაბამისად, რა თქმა უნდა, კონსტიტუციით გარანტირებული ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობა ვერ განაპირობებს სისხლის სამართლის პროცესის ამ ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი ინსტიტუტის მოდიფიკაციას“.
„მოწმის წინასწარი დაკითხვა სისხლის სამართლის პროცესის მხარეს საშუალებას აძლევს, განსაზღვროს, რამდენად არის მზად საკუთარი პოზიციის დასასაბუთებლად. რიგ შემთხვევებში, მოწმის მიერ მიცემულმა ჩვენებამ შესაძლოა უდიდესი გავლენა იქონიოს მხარის პოზიციის დასაბუთებაზე. იგი შეიძლება პირდაპირ მიანიშნებდეს პირის ბრალეულობაზე ან/და უდანაშაულობაზე. ამდენად, ხსენებული ინფორმაციის წინასწარ ცოდნა საშუალებას აძლევს პროცესის მხარეს, შეაფასოს, რამდენად საკმარისია მისი მტკიცებულებები პოზიციის დასასაბუთებლად. ხსენებულიდან გამომდინარე, რიგ შემთხვევებში შეიძლება გამოიკვეთოს დამატებითი გამოძიების ჩატარების საჭიროება. წინასწარი დაკითხვისას შესაძლოა თავად მოწმემაც მიუთითოს ისეთ გარემოებაზე, რომელიც სხვა, ახალი მტკიცებულებების მოპოვებას გააადვილებს.
ამავე დროს, დროის გასვლამ შესაძლებელია, გავლენა იქონიოს მოწმის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის სისრულეზე. გარკვეულ შემთხვევაში ადამიანებს უჭირთ წარსულში მომხდარი ფაქტების სრულყოფილად გახსენება. შესაბამისად, მოწმის დროულად დაკითხვა უფრო ეფექტურს ხდის მისგან ინფორმაციის მიღებას“.
„სადავო ნორმა ბრალდების მხარეს შესაძლებლობას აძლევს, უკეთ მოემზადოს არსებითი სხდომისათვის, განსაზღვროს მის ხელთ არსებული მტკიცებულებების რეალური ღირებულება და ჰქონდეს სრულყოფილი სურათი საკუთარი პოზიციის სიმყარის შესახებ. ამავე დროს, მოწმის წინასწარი დაკითხვა მნიშვნელოვნად იცავს ბრალდების მხარეს საქმის არსებითი განხილვის დროს მოწმის ჩვენებიდან მომდინარე მოულოდნელობებისაგან. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა ბრალდების მხარეს აძლევს საშუალებას, უკეთ დაგეგმოს ბრალდების სტრატეგია, რაც მას მნიშვნელოვან საპროცესო უპირატესობას ანიჭებს დაცვის მხარესთან შედარებით. ამავე დროს, ხსენებული უპირატესობა გამოიხატება არსებითი განხილვის სხდომისათვის უკეთ მომზადების შესაძლებლობის მინიჭებაში. შესაბამისად, მას ვერ დააბალანსებს მოწმის არსებითი განხილვის დროს დაკითხვის შესაძლებლობა ან/და არსებითი განხილვის ეტაპზე არსებული სხვა მექანიზმი.
ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ სადავო ნორმით ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცულ სფეროში და ბრალდებული იმყოფება არათანასწორ სამართლებრივ მდგომარეობაში ბრალდების მხარესთან შედარებით“.
„მოწმეს იძულებით დაკითხვის პროცესის სათანადოდ წარმართვის ლეგიტიმური ინტერესი გააჩნია. ამ პროცესში უდიდესია მოწმის უფლებების სათანადოდ დაცვის, დაცვის მხარის მიერ ჩვენების მიღების და მოწმის ინტერესების სწორად დაბალანსების მნიშვნელობა. ამდენად, დაცვისათვის ხსენებული უფლების მინიჭებასთან ერთად აუცილებელია, არსებობდეს მექანიზმი რომლის ფარგლებშიც ზედამხედველობა გაეწევა მოწმის უფლებების დაცვას, მათ შორის, შეფასდება როდის და რა კითხვებზე გაცემის ვალდებულება ექნება მოწმეს. ამდენად, სახელმწიფოს გააჩნია ლეგიტიმური უფლება, დაცვის მხარის მიერ მოწმის დაკითხვა დაუშვას მხოლოდ სასამართლოს წინაშე.
ამ პირობებში მოწმის დაკითხვასთან დაკავშირებული დაცვის მხარის შუამდგომლობების განხილვა, ისევე როგორც მოწმის დაკითხვის პროცესის ზედამხედველობა სასამართლოსაგან მოითხოვს ადამიანურ და მატერიალურ რესურსებს და შესაბამისად, ზრდის მის ზოგად დატვირთვას. ამდენად, შესაძლოა, არსებობდეს კავშირი დაცვის მხარისათვის მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობის მხოლოდ არსებითი განხილვის სხდომაზე უზრუნველყოფასა და სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის მიზნებს შორის“.
„დაცვის მხარის მოთხოვნით მოსამართლის წინაშე მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობის გამორიცხვა, ცხადია, ამცირებს სასამართლოს დატვირთვას. იმავდროულად, არ იკვეთება უფლების ნაკლებად მზღუდავი რომელიმე ალტერნატიული სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფდა სასამართლოს განტვირთვას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიჩნევს, რომ სადავო რეგულირება აკმაყოფილებს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის მოთხოვნებს“.
„განსახილველ შემთხვევაში ერთმანეთს უპირისპირდება დაცვის მხარის უფლება, ბრალდების მხარეს თანაბრად ჰქონდეს საქმის არსებითად განხილვამდე მოწმის დაკითხვის უფლება და სასამართლოს სისტემის გადატვირთვისგან დაცვის ლეგიტიმური ინტერესი. დაპირისპირებულ სიკეთეთა შორის სამართლიანი ბალანსის დადგენა მოითხოვს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცული უფლების მნიშვნელობის, სადავო ნორმიდან მომდინარე შეზღუდვის სიმძიმის ანალიზს და მის შეპირისპირებას სასამართლო გადატვირთვის ინტერესებთან.
სასამართლოს არსებით სხდომამდე მოწმის დაკითხვა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ბრალდებულის მიერ საქმის არსებითი განხილვისთვის მომზადებაზე და წარმოადგენს დაცვის სათანადოდ განხორციელების მნიშვნელოვან წინაპირობას. შესაბამისად, ბრალდების მხარისათვის სადავო ნორმით მინიჭებული უპირატესობა მხარეთა საპროცესო შესაძლებლობის თვალსაზრისით მნიშვნელოვან დისბალანსს იწვევს. მხარეთა თანასწორობისა და პროცესის სამართლიანობის დაცვა უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ სიკეთეს წარმოადგენს“.
„სადავო ნორმა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცულ უფლებას უზღუდავს სისხლის სამართლის კოდექსის 323-ე–3232, 325-ე–329-ე მუხლებით გათვალისწინებულ დანაშაულში ბრალდებულებს. სისხლის სამართლის კოდექსის ხსენებული მუხლები მძიმე დანაშაულს წარმოადგენს და მათ ჩადენაში ბრალდებული პირები არიან მძიმე სასჯელის საფრთხის წინაშე. დანაშაულის სიმძიმე, რომლის ჩადენაშიც არის პირი ბრალდებული მხოლოდ და მხლოდ აძლიერებს ხსენებული კონსტიტუციური ინტერესების დაცვის საჭიროებას. ამდენად, მძიმე დანაშაულში ბრალდებულ პირებს სათანადო საპროცესო გარანტიებით სარგებლობის აღმატებული კონსტიტუციური ინტერესი გააჩნიათ. შესაბამისად, სადავო ნორმა ზღუდავს უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ უფლებას იმ ფორმით, რომელიც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ბრალდებულის მიერ თავის დაცვაზე.
სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვა პირდაპირ კავშირშია მართლმსაჯულების ეფექტურად განხორციელებასთან. ხსენებული ლეგიტიმური მიზნის დაცვაც ემსახურება უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური უფლების, სამართლიანი სასამართლოთი სარგებლობისათვის სათანადო მექანიზმების შექმნას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, გარკვეულ შემთხვევებში დასაბუთდეს დაცვის მიერ მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობის ხსენებული ინტერესით შეზღუდვა, თუ წარმოჩინდება, რომ უფლების რეალიზება ქმნის სასამართლოს იმდენად გადატვირთვის საფრთხეს, რომელიც არაეფექტურს ხდის მის საქმიანობას.
სადავო ნორმები შეეხება სისხლის სამართლის კოდექსის 323-ე–3232, 325-ე–329-ე მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის გამოძიების ფარგლებში მოწმის დაკითხვის წესს. როგროც უკვე აღინიშნა, ხსენებული დანაშაული არ ხდება იმდენად დიდი რაოდენობით, რომ მის ფარგლებში დაცვის მხარისათვის მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობის მინიჭებამ სასამართლო სისტემის მნიშვნელოვანი გადატვირთვა და მისი საქმიანობის შეფერხება გამოიწვიოს. შესაბამისად, სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის საფუძვლით სახელმწიფო ვერ გაამართლებს დაცვის მხარისათვის მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობის მხოლოდ ამ დანაშაულთა გამოძიების ფარგლებში არსებულ შეზღუდვას“.
„სისხლის სამართლის საქმეების სიმრავლის გათვალისწინებით, მოწმის დაკითხვის შუამდგომლობების განხილვამ და მოწმეთა დაკითხვამ შესაძლოა მნიშვნელოვნად გაზარდოს სასამართლოს დატვირთვა და შეზღუდვების დაწესების საჭიროებაც გააჩინოს. ასევე აღსანიშნავია, რომ დაცვის მხარის მოწმეების არსებით სხდომაზე დაკითხვის შუამდგომლობების განხილვა არსებული საკანომდებლო მოწესრიგების პირობებშიც უწევს საერთო სასამართლოებს. ამდენად, სასამართლო არსებული რეგულირების ფარგლებშიც აფასებს, რამდენად არსებობს დაცვის მიერ ამა თუ იმ პირის მოწმედ დაკითხვის საფუძველი. ამ თვალსაზრისით მოწმის არსებითი განხილვის სხდომამდე დაკითხვის შემთხვევაში მხოლოდ დროში გადაინაცვლებს ხსენებული შუამდგომლობის განხილვის საკითხი. ამავე დროს უდავოა, რომ მოწმის სასამართლოს არსებით სხდომამდე დაკითხვა არსებითად შეცვლის სასამართლოს დატვირთვას. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გამორიცხავს სასამართლოს საქმიანობის შეფერხების შესაძლებლობას, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში ხსენებული საფრთხეები არ არის აშკარად ხელშესახები. ამავე დროს, არც მოპასუხე მხარეს წარმოუდგენია რაიმე მტკიცებულებები იმის წარმოსაჩენად, რომ გამოძიების ეტაპზე დაცვის მხარისთვის მოწმის სავალდებულო დაკითხვის უფლების მინიჭებით, სასამართლოს საქმიანობა გადატვირთვის გამო შეფერხდება. ასევე აღსანიშნავია, რომ იმ პირობებშიც კი, თუ დასაბუთდება, რომ დაცვის მხარის ზემოთ ხსენებული უფლების ყველა საქმეზე მინიჭება სასამართლოს საქმიანობის გადატვირთვის გამო შეფერხდებას იწვევს, კანონმდებელმა უნდა დაასაბუთოს, თუ რატომ არ იქნება შესაძლებელი დაცვის მხარისათვის ამ უფლების იმ შემთხვევაში მინიჭება როდესაც ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. მაგალითად, როდესაც ხდება პირის ბრალდება მძიმე დანაშაულში, მოწმის ჩვენების საქმის არსებით განხილვაზე მიღება მნიშვნელოვნად გართულდება და ა.შ“.
„მოსარჩელეს უნდა გააჩნდეს ამოღებისა და ჩხრეკის შესახებ სასამართლოსათვის შუამდგომლობით მიმართვის და ამ გზით მტკიცებულების მოპოვების შესაძლებლობა, ამასთანავე, აღნიშნული საპროცესო უფლება უნდა იყოს ეფექტური და არ წარმოშობდეს რაიმე ბარიერებს უფლების რეალიზაციის პროცესში. მხარეს ეს უფლება უნდა ჰქონდეს იმისგან დამოუკიდებლად, ისარგებლებს თუ არა ბრალდების მხარე ანალოგიური უფლებით. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ მოსარჩელე დაობს, მხარეთა თანასწორობის პრინციპისაგან დამოუკიდებლად, მტკიცებულების მოპოვების უფლებაზე, რათა მან შეძლოს საკუთარი პოზიციის დასაბუთება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, მხარის მიერ მტკიცებულების მოპოვების უფლების შეზღუდვა ან ამგვარი უფლებამოსილების არაეფექტურობა, მათ შორის, „მსუსხავი“ ეფექტის არსებობა იმ პირობებში, როდესაც სადავო არაა უფლების შეზღუდვა მოწინააღმდეგე მხარესთან თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის კონტექსტში, შეფასებადი იქნება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულ დაცვის უფლებასთან და არა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთან“.
„სადავო ნორმა განსაზღვრავს, რომ ბრალდების მხარის მიერ პირველადი გამოკვლევის უფლება ვრცელდება დაცვის მხარის შუამდგომლობით „საგნის, ნივთის, ნივთიერების, აგრეთვე ინფორმაციის შემცველი დოკუმენტის“ ამოღებაზე. რეგულირების მითითებული სიტყვათწყობა გულისხმობს, რომ საქმეზე დაცვის მხარის მიერ გამოძიების წარმოების პროცესში სასამართლოსათვის მიმართვის გზით მოპოვებული ნებისმიერი სახის მატერიალურად არსებული ობიექტი, რომლის მოპოვებაც ვერ ხერხდება სასამართლო განჩინებისა და შესაბამისი საგამოძიებო ღონისძიებების გარეშე, გადაეცემა ბრალდების მხარეს პირველადი გამოკვლევისათვის, მიუხედავად იმისა, დაცვის მხარე გეგმავს თუ არა ხსენებული ობიექტის სამართალწარმოებაში მისი პოზიციის დასაბუთებისა და არგუმენტირებისათვის გამოყენებას ანუ მტკიცებულებად ქცევას“.
„„ტერმინ „გამოკვლევას“ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი რიგ შემთხვევებში იყენებს და იგი სამართალწარმოების რაიმე კონკრეტულ ეტაპს არ უკავშირდება. იგი გამოიყენება როგორც საქმის არსებითი განხილვის ეტაპზე მხარეთა მტკიცებულებების შეფასების, ასევე მტკიცებულებათა ექსპერტული გამოკვლევის შემთხვევებში, რაც შეიძლება განხორციელდეს საქმისწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე. სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხე მხარისა და მოწმის განმარტებებს პირველადი გამოკვლევის ხასიათთან დაკავშირებით, ვინაიდან ხსენებული პროცედურის პრაქტიკაში განხორციელების ხასიათის მიუხედავად, ტერმინი იძლევა ფართო ინტერპრეტაციის საშუალებას. სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ აკონკრეტებს პირველადი გამოკვლევის ბუნებას და არ განსაზღვრავს მისი განხორციელების პროცედურას, შესაბამისად, ბრალდების მხარეს, მისთვის სადავო ნორმით განსაზღვრული ობიექტების გადაცემის შემდგომ, არ ბოჭავს რაიმე საკანონმდებლო მზღუდავი საშუალება, რათა პირველადი გამოკვლევა განახორციელოს მხოლოდ კოდექსის 83-ე მუხლით გათვალისწინებული ინფორმაციის მიწოდებისა და მტკიცებულებათა გაცნობის პროცედურის შესაბამისად“.
„საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე ვერ დაეთანხმება მოპასუხის პოზიციას იმასთან დაკავშირებით, რომ სადავო ნორმა წარმოადგენს საგამონაკლისო შემთხვევას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე მუხლით დადგენილი რეგულირებისაგან. კოდექსის მითითებული ნორმა ადგენს მხარეთა შორის მტკიცებულებათა შესახებ ინფორმაციის გაცვლის და მტკიცებულებათა გაცნობის წესებს, რაც წარმოადგენს მხარეთა მიერ განსახორციელებელ ქმედებებს და არა მათ მიერ განხორციელებულ საგამოძიებო მოქმედებათა შედეგს. ამასთან, იგი დაცვის მხარის მიერ განსახორციელებელ ქმედებათა კონტექსტში, მიემართება მხოლოდ იმ სახის ობიექტებს, რომელთა სასამართლოზე მტკიცებულებად გამოყენებასაც მხარეები გეგმავენ და არა ნებისმიერ მათ მიერ მოპოვებულ საგანს, ნივთს, ნივთიერებასა თუ დოკუმენტს.
სადავო ნორმის შინაარსობრივი ანალიზიდან გამომდინარე, იგი ადგენს ცალკეულ წესს, რომელიც დაცვის მხარეს, თუკი მის მიერ მტკიცებულების მოპოვება საჭიროებს სახელმწიფოს ხელთ არსებული საგამოძიებო ღონისძიებების გამოყენებას, აყენებს იმპერატიული საპროცესო რეალობის წინაშე, რომ აღნიშნული პროცედურის შედეგად მოპოვებული ობიექტი პირველად წარედგინება ბრალდების მხარეს, რომელსაც, თავის მხრივ, საკანონმდებლო ნორმატიული წესრიგი არ უზღუდავს ხსენებული ობიექტის როგორც გარეგნული, ასევე შინაარსობრივი გამოკვლევის საშუალებას“.
„სისხლის სამართლის პროცესში მხარეთა თანასწორობის უფლება გულისხმობს არა მხარეთა სრულ, ტოტალურ გათანაბრებას, არამედ მათთვის გონივრულობის ფარგლებში თანაბარი შესაძლებლობის მინიჭებას, დაცვის მხარის აღჭურვას იმგვარი საპროცესო უფლებებით, რომ შეძლოს ბრალდების მხარესთან კონკურენცია, სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ზეგავლენის მოხდენა. ამ კონტექსტში არ უნდა არსებობდეს იმგვარი საკანონმდებლო მოწესრიგება, რომელიც ბრალდების მხარეს ჩააყენებს უპირატეს მდგომარეობაში, მიანიჭებს მას რაიმე ისეთ პრივილეგიას, რომლის დაბალანსებაც მთლიანი პროცესის განმავლობაში ვერ მოხდება და დაცვის მხარე არსებითად უარეს სამართლებრივ მდგომარეობაში აღმოჩნდება. სადავო ნორმის თანახმად, დაცვის მხარის შუამდგომლობით ამოღებული ობიექტის პირველად გამოკვლევას ახდენს ბრალდების მხარე. ის ფაქტი, რომ ერთ–ერთ მხარეს გააჩნია საგამოძიებო მოქმედების შედეგად ამოღებული ობიექტის პირველად გამოკვლევის უფლება, თავისთავად არ გულისხმობს მხარეთა შორის თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპის დარღვევას, თუ მეორე მხარესაც გააჩნია ამ ობიექტის გამოკვლევის, შესწავლისა და გამოყენების შესაძლებლობა. ერთი მხარისათვის დროში ან რიგითობაში უპირატესობის მინიჭება ვერ გამოიწვევს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტში ჩარევას, თუ მეორე მხარესაც ექნება მოგვიანებით ანალოგიური პროცედურის გამოყენებით კონკრეტული ობიექტის გამოკვლევის უფლება. სისხლის სამართლის პროცესში მხარის ინტერესს წარმოადგენს მტკიცებულების გამოკლევა ინფორმაციის მიღებისა და მისი გამოყენების მიზნით. თუ აღნიშნული ინტერესი ობიექტურად დაკმაყოფილებადია და მხარეს ეძლევა შესაძლებლობა, გონივრულ დროს სისხლის სამართლის პროცესის შესაბამის სტადიაზე გამოიკვლიოს ეს ობიექტი, მაშინ არ შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ ერთი მხარის მიერ პირველი გამოკვლევა არღვევს თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის უფლებას და მხარე იმყოფება არსებითად უარეს სამართლებრივ მდგომარეობაში.
სახეზე არ იქნება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის შეზღუდვა იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლებში დაცვის მხარეს ეძლევა მოპოვებული მტკიცებულების სათანადოდ გამოკვლევის შესაძლებლობა იმისგან დამოუკიდებლად, რომ ბრალდების მხარეს გააჩნია პირველად გამოკვლევის შესაძლებლობა.
უდავოა, რომ შეჯიბრებითი სისხლის სამართლის პროცესის სამართლიანი სასამართლოს პრინციპის შესაბამისად წარმართვისა და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებისათვის უმნიშვნელოვანესია, მხარეებს გააჩნდეთ მტკიცებულებათა მოპოვების, გამოკვლევის და, შესაბამისად, სასამართლო პროცესზე მათი პოზიციის დასაბუთების თანაბარი შესაძლებლობა. აღნიშნულის უზრუნველსაყოფად კანონმდებელი, ერთი მხრივ, ზღუდავს სახელმწიფოს მოქმედების არეალს დაცვის მხარისათვის საპროცესო გარანტიების მინიჭებით (მაგ., თვითინკრიმინაციის იძულების აკრძალვა, დუმილის უფლება), ხოლო, მეორე მხრივ, დაცვის მხარეს ანიჭებს აქტიური მოქმედების უფლებას არა მხოლოდ მის ხელთ არსებული საშუალებებით, არამედ სახელმწიფო რესურსების გამოყენებითაც იმ შემთხვევაში, როდესაც საგამოძიებო მოქმედება სახელმწიფოს კომპეტენციას წარმოადგენს“.
„როგორც უკვე აღინიშნა, პირველადი გამოკვლევის ინსტიტუტი ატარებს ბუნდოვან ხასიათს, ვინაიდან არც სადავო და არც კოდექსის რომელიმე სხვა ნორმა არ აზუსტებს, თუ კონკრეტულად რა პროცედურას გულისხმობს, რა ვადებში უნდა ჩატარდეს და რა ფარგლებს მოიცავს იგი. ამგვარი ბუნდოვანების პირობებში შესაძლებელია ბრალდების მხარემ პირველადი გამოკვლევის და ამოღებული ობიექტის შესწავლის შემდეგ იგი გადასცეს დაცვის მხარეს, რომელსაც ასევე ექნება ამ ობიექტის გამოკვლევისა და შესწავლის დრო და შესაძლებლობა. ამის საპირისპიროდ შესაძლოა შეიქმნას იმგვარი მოცემულობა, როდესაც ბრალდების მხარემ პირველადი გამოკვლევისათვის გადაცემული ობიექტის გამოკვლევა დროში გააჭიანუროს და არაგონივრულად დიდი ხნით შეაფერხოს მეორე მხარისათვის მისი გადაცემა ან საერთოდაც არ გადასცეს და ამან არ წარმოშვას ბრალდების მხარის უკანონო ქმედება, რამდენადაც საპროცესო კოდექსის არც ერთი ნორმიდან ამგვარი ქმედების შესრულების ვალდებულება არ გამომდინარეობს. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, მხარეს შეუძლია, მოითხოვოს ექსპერტიზის ჩატარება იმ ობიექტზე, რომელიც ინახება მეორე მხარესთან, თუ იგი ნებაყოფლობით ვერ მიიღებს ობიექტს, მას შეუძლია, სასამართლოს მიმართოს შუამდგომლობით კვლევის ობიექტის ექსპერტისათვის გადაცემის მოთხოვნით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იკვეთება, რომ, თუ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 120-ე მუხლის მე-10 ნაწილით პირველადი გამოკვლევისათვის გადაცემულ ობიექტს ბრალდების მხარე ნებაყოფლობით არ გადასცემს დაცვის მხარეს, ამ უკანასკნელს შეუძლია, ექსპერტიზის ჩატარების მოთხოვნით მოიპოვოს ეს ობიექტი. თუმცა შესაძლოა, არსებობდეს იმგვარი ობიექტი, რომელიც არ საჭიროებს ექსპერტიზას და დაცვის მხარეს უნდოდეს მისი შინაარსის გაცნობა. ბრალდების მხარისაგან მტკიცებულების გამოთხოვასთან დაკავშირებით დაცვის მხარე სასამართლოს ვერ მიმართავს, ვინაიდან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 93-ე მუხლის პირველი ნაწილი შუამდგომლობათა დაყენებას უშვებს მხოლოდ ისეთ შემთხვევებში, როდესაც აღნიშნული პირდაპირაა გათვალისწინებული კოდექსით, ხოლო კოდექსი 120-ე მუხლის მე-10 ნაწილის საფუძველზე ბრალდების ხელთ არსებული მტკიცებულების გამოთხოვის შესახებ შუამდგომლობას არ ითვალისწინებს. ამ კონტექსტში მას არ გააჩნია რაიმე საპროცესო უფლება სასამართლოსთვის შუამდგომლობით მიმართვის ან სხვა ფორმით მოიპოვის ბრალდების მხარესთან არსებული ობიექტი, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ მას სურს ექსპერტიზის ჩატარება. ამასთანავე, ბრალდების მხარისათვის პირველადი გამოკვლევისათვის გადაცემული ობიექტის დაცვის მხარის მიერ გაცნობის საფუძველი ვერ იქნება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რადგანაც ეს რეგულაცია შეეხება მხოლოდ ისეთ ინფორმაციას, რომლის წარდგენასაც ბრალდების მხარე მტკიცებულებად აპირებს სასამართლოში. ამ ობიექტის სასამართლოში წარდგენის ინტერესი ან მიზანი შესაძლოა საერთოდაც არ ჰქონდეს ბრალდების მხარეს, თუმცა მაინც არ გადასცემდეს მას დაცვის მხარეს. შესაბამისად, ამ პირობებში ბრალდებული მოკლებულია ყოველგვარ შესაძლებლობას, რაიმე მექანიზმის გამოყენებით მოიპოვოს მისი შუამდგომლობით ამოღებული ობიექტი, რომლის გადაცემასაც ბრალდების მხარე არაგონივრულად აჭიანურებს ან არ გადასცემს კეთილი ნების საფუძველზე“.
„იმის გათვალისწინებით, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ განსაზღვრავს, თუ რას გულისხმობს პირველადი გამოკვლევა, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხისა და მოწმის განმარტებას, რომ ამ ტერმინში იგულისხმება მხოლოდ ობიექტის გარეგანი დათვალიერება და რომ შესაძლებელი არ არის მისი შინაარსის გაცნობა. ობიექტის გამოკვლევისათვის ბრალდების მხარეს შესაძლოა დასჭირდეს ექსპერტიზის ჩატარება ან სხვა რაიმე ღონისძიების განხორციელება. თუ საგამოძიებო მოქმედების შედეგად ამოღებულია სავარაუდო ნარკოტიკული საშუალება, გონივრულ აზრს მოკლებულია იმის მტკიცება, რომ ამ ნივთიერების გამოკვლევა გულისხმობს მხოლოდ მის გარეგან დათვალიერებას, მისი ფერის, ფორმის ან სხვა გარეგანი მახასიათებლების აღწერას და მასში არ მოიაზრება შესაბამისი ექსპერტიზის ჩატარება ნივთიერების რაობის დადგენის მიზნით“.
„გასათვალისწინებელია, რომ ისეთ პირობებში, როდესაც დაცვის მხარის შუამდგომლობით ამოღებულ ობიექტს პირველადი გამოკვლევის ფარგლებში უტარდება ექსპერტიზა, რიგ შემთხვევებში ობიექტის ხასიათიდან, თვისებებიდან, რაოდენობიდან გამომდინარე, შესაძლოა წარმოიშვას ვითარება, რომ იგი ვარგისი იყოს მხოლოდ ერთჯერადი გამოკვლევისათვის (გამოლევადია, ექვემდებარება განადგურებას) და ობიექტურად შეუძლებელი გახდეს ამოღებული საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის დაცვის მხარისათვის გადაცემა. შესაბამისად, ეს უკანასკნელი მოკლებული იქნება შესაძლებლობას, საკუთარი შუამდგომლობით ამოღებულ ობიექტზე ჩაატაროს ექსპერტიზა ან სხვა რაიმე ღონისძიება ინფორმაციის მიღების ან მტკიცებულებად გამოყენების მიზნით და იგი დამოკიდებული ხდება მხოლოდ იმ ექსპერტიზის თუ გამოკვლევის შედეგებზე, რომელიც ჩაატარა მისმა მოწინააღმდეგე მხარემ. ამასთან არსებობს იმის ალბათობაც, რომ ბრალდების მხარემ საერთოდ არ გამოიყენოს ექსპერტიზის ან სხვაგვარი გამოკვლევის შედეგები და არც დაცვის მხარეს გადასცეს ის“.
„ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის საფუძველზე შესაძლოა შეიქმნას მდგომარეობა, როდესაც დაცვის მხარეს ფიზიკურად არ მიეცემა საშუალება, წინასასამართლო სხდომამდე თავად გამოიკვლიოს და საკუთარი პოზიციის დასაბუთების მიზნებისათვის შეაფასოს იგი, გამომდინარე იქიდან, რომ ბრალდების მხარეს საკანონმდებლო რეგულირება არ ზღუდავს დროის თვალსაზრისით ან სხვა კრიტერიუმით, რომელიც უზრუნველყოფდა დაცვის მხარის მიერ მტკიცებულებათა სათანადო გამოკვლევას წინასასამართლო სხდომამდე. აღსანიშნავია ისიც, რომ აღნიშნულ პროცესში, პროცესის შეჯიბრებითი მოდელის გათვალისწინებით, სასამართლო შეზღუდულია დამოუკიდებლად ჩაერიოს და ბრალდების მხარეს გარკვეული მოთხოვნები, ლიმიტი დაუწესოს პირველადი გამოკვლევის ინსტიტუტის საფუძველზე მიღებული მტკიცებულების დაცვის მხარისათვის დროულად გადაცემის თვალსაზრისით. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს შემზღუდავ მექანიზმებს გამოლევადი ნივთიერებების ან ფიზიკურად განადგურებადი საგნების ბრალდების მხარის მიერ პირველადი გამოკვლევის მიმართ და არ არეგულირებს შემთხვევებს, როდესაც დაცვის მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ამოღებული მტკიცებულება ნადგურდება ან გამოილევა პირველადი გამოკვლევის ფარგლებში და შეუძლებელი ხდება მისი შემდგომი გამოკვლევა დაცვის მხარის მიერ.
ზემოთ ხსენებულ შემთხვევებში არსებობს იმის რეალური საფრთხე, რომ დაცვის მხარეს არ ან ვერ მიეცემა მისი შუამდგომლობით ამოღებული ობიექტის გამოკვლევის, მისი შინაარსის გაცნობის, ექსპერტიზის ჩატარების ან სხვა გზით ინფორმაციის მოპოვების შესაძლებლობა. ამგვარი რისკი არ არსებობს ბრალდების მხარესთან მიმართებით და იგი, ყოველ ჯერზე, პრივილეგირებულადაა უფლებამოსილი, პირველმა გამოიკვლიოს დაცვის მხარის შუამდგომლობით ამოღებული ობიექტი. აქედან გამომდინარე, პროცესის მონაწილე მხარეები იმყოფებიან განსხვავებულ სამართლებრივ მდგომარეობაში, ბრალდების მხარეს გააჩნია უპირატესობა სრულყოფილად გამოიკვლიოს ობიექტი, მიიღოს ინფორმაცია, რომლის საფუძველზეც განახორციელებს სხვადასხვა საპროცესო მოქმედებებს და გამოიყენოს ეს ყოველივე საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად, მაშინ როდესაც დაცვის მხარეს არ გააჩნია ანალოგიური შესაძლებლობა და რიგ შემთხვევებში შესაძლოა, საერთოდ ვერ მოახერხოს ობიექტის გამოკვლევა. მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის შეზღუდვას იწვევს არა ის ფაქტი, რომ ბრალდების მხარე პირველი იკვლევს ობიექტს, არამედ ის, რომ არ არსებობს პირველადი გამოკვლევის პროცესზე შესაბამისი კონტროლის განხორციელების და იმ რისკების თავიდან აცილების შესაძლებლობა, რომლებზეც ზედა პარაგრაფებში იყო საუბარი. ხსენებულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 120-ე მუხლის მე-10 პუნქტი ზღუდავს მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპს“.
“გარდა იმისა, რომ კონსტიტუციური უფლების შემზღუდველი ღონისძიება უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზნებს, აუცილებელია, დაწესებული რეგულაცია წარმოადგენდეს დასახელებული მიზნების მიღწევის ვარგის საშუალებას. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმის თანახმად, დაცვის მხარის შუამდგომლობით მოპოვებული ობიექტის პირველადი გამოკვლევის უფლება აქვს ბრალდების მხარეს. ამ რეგულაციის პირობებში ბრალდების მხარეს შეუძლია, ამოღებული ობიექტი დაათვალიეროს, აღწეროს, ჩაატაროს შესაბამისი ექსპერტიზა, მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე განახორციელოს სხვა საგამოძიებო ღონისძიებები და მოპოვებული ინფორმაცია გამოიყენოს საკუთარი პოზიციის გასამყარებელ მტკიცებულებად სისხლის სამართლის პროცესში. რასაკვირველია, რაც უფრო მეტი შესაძლებლობა გააჩნია ბრალდების მხარეს მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის და ინფორმაციის შესაგროვებლად, მით უფრო სწრაფი და ეფექტურია მისი მუშაობა, მით უფრო მარტივია მისი პოზიციის დასაბუთება და სასამართლო პროცესში მონაწილეობა. შესაბამისად, ამ კუთხით სადავო რეგულაცია ნამდვილად უზრუნველყოფს სწრაფი და ეფექტური გამოძიების უზრუნველყოფის მიზნის მიღწევას”.
“რიგ შემთხვევებში შესაძლოა არსებობდეს რისკი, რომ დაცვის მხარის მიერ განზრახ ან გაუფრთხილებლობით მოხდება მისი შუამდგომლობით მოპოვებული ობიექტის დაზიანება ან განადგურება, ან შესაბამისი პროფესიული ცოდნისა და უნარის ნაკლებობის გამო დაცული არ იქნება ობიექტის შენახვის პირობები, რაც მომავალში გამოიწვევს მის მტკიცებულებად დაუშვებლობას. ჩხრეკისა და ამოღების შედეგად მოპოვებული ობიექტი, მიუხედავად იმისა, თუ რომელი მხარის შუამდგომლობით მოხდა მისი მოპოვება, აპრიორი ვერ იქნება მიჩნეული ბრალდების ან დაცვის მხარის მტკიცებულებად. მიუხედავად იმისა, რომ ობიექტის ამოღება მოხდა დაცვის მხარის ინიციატივით, იგი შეიძლება მიუთითებდეს ისეთ გარემოებებზე, რომლებიც ამყარებს ბრალდების მხარის პოზიციას და მომავალში დაცვის მხარის წინააღმდეგ იქნეს გამოყენებული. აქედან გამომდინარე, ბრალდების მხარეს გააჩნია გარკვეული ინტერესი, რომ არ მოხდეს დაცვის მხარის შუამდგომლობით მოპოვებული ობიექტის დაზიანება ან განადგურება, ეჭვქვეშ არ დადგეს მისი ავთენტიკურობა და არ მოხდეს დაუშვებელ მტკიცებულებად ცნობა. აქედან გამომდინარე, ის რეგულაცია, რომლის თანახმადაც, ამგვარ ობიექტს პირველად იკვლევს ბრალდების მხარე, ნამდვილად უზრუნველყოფს დასახელებული მიზნების მიღწევას, რამდენადაც ზემოხსენებული რისკების რეალიზებამდე აძლევს ბრალდების მხარეს უფლებას, გამოიკვლიოს ობიექტი და მიიღოს ინფორმაცია”.
“ჩხრეკა–ამოღების შედეგად ობიექტის მოპოვებაზე სახელმწიფოს გააჩნია უშუალო კონტროლი და მოცემული დავის ფარგლებში სადავოდ არაა გამხდარი ამ ღონისძიების განხორციელების პროცესის კონსტიტუციურობა. სადავოდ გამხდარი ნორმა ეხება არა ჩხრეკა–ამოღების საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების წესს და განმახორციელებელ სუბიექტს, არამედ ამ მოქმედების შედეგად ამოღებული ობიექტის პირველადად გამოკვლევის უფლებას. აქედან გამომდინარე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 120-ე მუხლის მე-10 ნაწილი აწესრიგებს ისეთ ურთიერთობას, როდესაც ჩხრეკა–ამოღების შედეგად უკვე მოპოვებულია ობიექტი ანუ აღარ არსებობს ამ მოქმედებათა შედეგად მესამე პირების უფლებაში არაპროპორციულად ჩარევის საფრთხე. აქედან გამომდინარე, ის საკანონმდებლო მოწესრიგება, რომელიც შეეხება მოპოვებული ობიექტის მხარეთა მიერ გამოკვლევას, ვერ გამოიწვევს მესამე პირთა უფლებების დარღვევას ან მათ არაპროპორციულ შეზღუდვას. ხსენებულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არ წარმოადგენს მესამე პირთა უფლებების არაპროპორციულად შეზღუდვისაგან დაცვის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას და მისი შეფასება უნდა მოხდეს გამოძიების ყოველმხრივ და ეფექტურად წარმოების, მტკიცებულებათა სამართალწარმოებაში გამოყენების შემთხვევაში მათი ავთენტიკურობისა და მტკიცებულებითი თვისებების უზრუნველყოფის, მოპოვებული ობიექტის განადგურებისა თუ დაზიანებისაგან დაცვის კონტექსტში”.
“დაცვისა და ბრალდების მხარეთა თანასწორობის კონტექსტში აუცილებელია მტკიცებულებათა გამოკვლევის წესი განისაზღვროს იმგვარად, რომ კანონმდებლობამ უზრუნველყოს დაცვის მხარის უფლებების პრაქტიკული რეალიზაციის შესაძლებლობა, სათანადოდ გამოიკვლიოს და, შესაბამისად, პოზიციის დასაბუთებისათვის გამოიყენოს მისი შუამდგომლობის საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულება. ამასთან, შეჯიბრებითი საპროცესო მოდელის ფარგლებში, სადაც სასამართლოს აქტიური ჩართულობა მინიმალიზებულია, დაცვის მხარისათვის მტკიცებულებათა მოპოვებისა და გამოყენების აუცილებელი გარანტიების საკანონმდებლო რეგლამენტაცია სასიცოცხლო ხასიათს ატარებს”.
“ზემოთ განხილული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა შესაძლებელია უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალების გამოყენებით. სადავო ნორმა იმპერატიულ დანაწესს ითვალისწინებს და ბრალდების მხარეს განუსაზღვრელ უფლებას ანიჭებს, პირველადად გამოიკვლიოს დაცვის მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულებები. ამასთან, კანონმდებლობა ექსპლიციტურად არ ითვალისწინებს აღნიშნული უფლების რეალიზების ხასიათის, კერძოდ, პირველადი გამოკვლევის ფარგლების და ვადის, კონტროლის მექანიზმებს. იგი ასევე არ ადგენს დაცვის მხარის მიერ შუამდგომლობის დაყენების შესაძლებლობას ისეთ შემთხვევებში, თუ ბრალდების მხარე პირველადი გამოკვლევის მოტივით არაგონივრულად აჭიანურებს მოპოვებული საგნის გადაცემას ან საერთოდ არ გადასცემს მას. ამგვარ ვითარებაში აუცილებელია არსებობდეს რაიმე მექანიზმი, რომლის გამოყენებითაც დაცვის მხარეს შესაძლებლობა ექნება, წინასასამართლო სხდომამდე, გონივრულ ვადაში მიიღოს მისი შუამდგომლობით ამოღებული ობიექტი, გამოიკვლიოს იგი და შემდგომში გამოიყენოს საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად. ამგვარი კონტროლის მექანიზმს შესაძლოა წარმოადგენდეს სასამართლო, რომელსაც დაცვის მხარე მიმართავს ამოღებული ობიექტის გადაცემის შუამდგომლობით, სასამართლოს კი ექნება შესაძლებლობა, შეამოწმოს, რამდენად გონივრულად იყენებს ბრალდების მხარე პირველადი გამოკვლევის უფლებას”.
“სადავო ნორმა ასევე პრობლემურია ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ამოღებული ობიექტი ვარგისია მხოლოდ ერთჯერადი გამოკვლევისათვის (გამოლევადია, ექვემდებარება განადგურებას). ასეთ პირობებში, პირველადი გამოკვლევის ფარგლებში ბრალდების მხარე უფლებამოსილია, ჩაატაროს ექსპერტიზა ან სხვა ღონისძიება, ხოლო დაცვის მხარეს ობიექტურად არ ეძლევა შესაძლებლობა, მიიღოს ინფორმაცია იმ ობიექტიდან, რომელიც მისი შუამდგომლობით იქნა მოპოვებული და იძულებულია, დაეყრდნოს მოწინააღმდეგე მხარის მიერ ჩატარებულ ექსპერტიზას. ექსპერტიზის დასკვნა, მისი ხასიათიდან გამომდინარე, განსაკუთრებული მტკიცებულებაა სასამართლო პროცესზე, რომლის მიმართაც არსებობს უფრო მეტი ნდობა, იქიდან გამომდინარე, რომ ამ მოქმედებას ახორციელებს სპეციალური ცოდნის, ჩვევებისა და გამოცდილების მქონე პირი. ამის გათვალისწინებით, თითოეულ მხარეს გააჩნია ამგვარი მტკიცებულების მოპოვების მომეტებული ინტერესი. ბრალდებისა და დაცვის მხარის ინტერესების გონივრულ დაბალანსებად ვერ ჩაითვლება იმგვარი საკანონმდებლო მოწესრიგება, რომელიც მხოლოდ ერთჯერადად გამოკვლევისათვის ვარგისი ობიექტის შესწავლის უფლებას ყოველ ჯერზე ანიჭებს მხოლოდ ბრალდების მხარეს და დაცვის მხარეს არ აძლევს შესაძლებლობას, გამოიკვლიოს მისი ინიციატივით ამოღებული ობიექტი. ასეთ პირობებში აშკარად ირღვევა მხარეთა შორის თანასწორობა და შეჯიბრებითობა, ბრალდების მხარე იმყოფება უკეთეს სამართლებრივ მდგომარეობაში და არ არსებობს რაიმე ტიპის მოწესრიგება, რომელიც მის ამგვარ უპირატესობას რაიმე ფორმით დააბალანსებდა”.
„აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 120-ე მუხლის მე-10 ნაწილით განსაზღვრული რეგულირება წარმოადგენს ერთ–ერთ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს ბრალდების მხარისათვის, რათა მან მოახდინოს ამოღებული ობიექტის პირველადი გამოკვლევა და ამ გზით უზრუნველყოფილი იყოს გამოძიების ყოველმხრივ და ეფექტურად წარმოება, მტკიცებულებათა სამართალწარმოებაში გამოყენების შემთხვევაში მათი ავთენტიკურობისა და მტკიცებულებითი თვისებების უზრუნველყოფა, მოპოვებული ობიექტის განადგურებისა თუ დაზიანებისაგან დაცვა. ამასთან, როგორც სასამართლომ ზემო პუნქტებში მიუთითა, სადავო ნორმის პრობლემურობას არა პირველადი გამოკვლევის ინსტიტუტი იწვევს, არამედ აღნიშნული პროცედურის განხორციელების ფარგლებში დაცვის მხარისათვის საკმარისი გარანტიების არარსებობა, რომ მას მოპოვებული მტკიცებულების სათანადო გამოკვლევის შესაძლებლობა მიეცეს. სადავო ნორმის დაუყოვნებლივ გაუქმებით კი საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება წარმოქმნის იმგვარ ვითარებას, რომ ბრალდების მხარეს არ მიეწოდოს პროცესისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მტკიცებულება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, გადაავადოს ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადება 2019 წლის 30 ივნისამდე, რათა მოპასუხეს მიეცეს გონივრული შესაძლებლობა, წინამდებარე გადაწყვეტილებასთან შესაბამისობაში მოიყვანოს სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობა და უზრუნველყოს დაცვის მხარის მიერ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 120-ე მუხლის მე-10 ნაწილის საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულებების სათანადო გამოკვლევა“.
-
„სამეწარმეო თავისუფლება და ეკონომიკურ აგენტებს შორის კონკურენტული გარემოს უზრუნველყოფა ხელს უწყობს თავისუფალი ბაზრის სტრუქტურის ჩამოყალიბებას და მომხმარებელთა ინტერესების დაცვას, ახალისებს უკეთესი ხარისხის საქონლის/მომსახურების კონკურენტულ ფასად წარმოებას/მიწოდებას. თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის განვითარების უფლება იცავს ეკონომიკურ აგენტებს გაუმართლებელი ბარიერების დაწესებისგან. სახელმწიფო ვალდებულია, თავი შეიკავოს ეკონომიკური აგენტებისათვის არათანაბარი პირობების შექმნისაგან და მიიღოს ზომები კონკურენტული ეკონომიკური გარემოს, თავისუფალი ბაზრის სტრუქტურის ჩამოყალიბებისა და შენარჩუნებისთვის.
თავისუფალ კონკურენციას და ბაზრის სტრუქტურას საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული ნებისმიერი ღონისძიება, რომელიც უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს რომელიმე ეკონომიკურ აგენტს და ბაზრის მონაწილეებისთვის ქმნის არათანაბარ პირობებს. საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლით აღიარებული თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის უფლება მოითხოვს, რომ სახელმწიფო დაუსაბუთებლად არ ჩაერიოს თავისუფალი ბაზრის მონაწილეების საქმიანობაში. ნებისმიერი ასეთი ჩარევა გამართლებული უნდა იყოს ღირებული ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით.
სახელმწიფომ უნდა შექმნას თანასწორი, სამართლიანი საბაზრო პირობები ბაზრის მონაწილე ეკონომიკური აგენტებისთვის. სახელმწიფოს მიერ ბაზრის რომელიმე სეგმენტზე განხორციელებულმა ჩარევამ არ უნდა გამოიწვიოს ცალკეული ეკონომიკური აგენტის (ან აგენტთა ჯგუფის) პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენება და საფრთხე არ უნდა შეუქმნას ბაზრის ამავე სეგმენტის მონაწილე სხვა ეკონომიკური აგენტების მიერ საქმიანობის კონკურენტულ გარემოში განხორციელების უფლებას. დაუშვებელია სახელმწიფომ თავისი დაუსაბუთებელი ჩარევებით საბაზრო ძალაუფლება შეუქმნას რომელიმე ბაზრის მონაწილეს.
სახელმწიფოს მიერ რომელიმე ეკონომიკური აგენტის შერჩევითად მხარდაჭერა საფრთხეს უქმნის თავისუფალ კონკურენციას, ბაზრის სტრუქტურას და ზოგადად, ეკონომიკურ თავისუფლებას. შერჩევითი საფუძვლით ეკონომიკური აგენტისთვის/აგენტებისთვის სარგებლის მინიჭება ცვლის როგორც სარგებლის მიმღები, ასევე ბაზარზე საქმიანობის განმახორციელებელი სხვა ეკონომიკური აგენტების მდგომარეობას. ასეთი პირობების შექმნა აუმჯობესებს კონკრეტული ეკონომიკური აგენტის (ეკონომიკური აგენტების ჯგუფის) საბაზრო მდგომარეობას და მას ამავე ბაზარზე საქმიანობის განმახორციელებელ სხვა ეკონომიკურ აგენტებთან შედარებით უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს. სახელმწიფოს ჩარევის შედეგად იცვლება ბაზრის სტრუქტურა და უარესდება იმ ეკონომიკური აგენტების საბაზრო მდგომარეობა, რომლებიც სახელმწიფოსგან სარგებელს არ იღებენ.
ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის უფლება იცავს ეკონომიკურ აგენტებს მათ საქმიანობაში სახელმწიფოს დაუსაბუთებელი ჩარევისაგან, მათ შორის, შერჩევითი საფუძვლით რომელიმე ეკონომიკური აგენტისათვის სარგებლის მინიჭებისაგან.“
„საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული თავისუფალი, კონკურენტული ბაზარი უზრუნველყოფილია მხოლოდ იმ პირობებში, როდესაც დაცულია ეკონომიკური აგენტების შესაძლებლობების თანასწორობა. ზოგადად, საჯარო ფუნქციის მქონე სუბიექტის მიერ ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელება ან ეკონომიკური აგენტისთვის რაიმე საჯარო ფუნქციის მინიჭება, თავისთავად, არ ზღუდავს კონკურენციის თავისუფლებას. კონკურენციის თავისუფლების შეზღუდვის დასადგენად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაინახოს, რომ იზღუდება ბაზრის ამა თუ იმ სეგმენტზე ეკონომიკური აგენტებისათვის უთანასწორო შესაძლებლობების მინიჭებით კონკურენცია ან არსებობს მისი შეზღუდვის მომეტებული საფრთხე. ამრიგად, საჯარო ფუნქციის მქონე სუბიექტის მიერ ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელება ან ეკონომიკური აგენტისთვის რაიმე საჯარო ფუნქციის მინიჭება საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევად უნდა შეფასდეს იმ შემთხვევაში, როდესაც დგინდება ეკონომიკური აგენტის მიერ საჯარო უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებით კონკურენციის შეზღუდვა ან არსებობს ამის თავისთავადი და შეუქცევადი საფრთხე.
ზოგადად, არსებობს ვარაუდი, რომ ამა თუ იმ საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი პირი კეთილსინდისიერად, კანონის მოთხოვნათა დაცვით შეასრულებს თავის ფუნქციას. ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მოცემულობად არ მიიღებს, რომ რომელიმე საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი სუბიექტი არაკეთილსინდისიერად იმოქმედებს და ბოროტად გამოიყენებს თავის უფლებამოსილებებს. ამავდროულად, აუცილებელია, მხედველობაში იქნეს მიღებული ეკონომიკური აგენტების მიერ საჯარო ფუნქციის განხორციელების ბუნება და მისი თანმდევი საფრთხეები. ზოგადად, ეკონომიკური აგენტები მოწოდებული არიან, ყველა კანონიერი საშუალების გამოყენებით, გაზარდონ მოგება და შეამცირონ ხარჯები. ამგვარი ბუნებრივი მდგომარეობის გათვალისწინებით, იზრდება ეკონომიკური აგენტების მიერ საჯარო ფუნქციის განხორციელებისას, საკუთარი მოგების გაზრდის მიზნით, უფლების ბოროტად გამოყენების რისკებიც. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევაში აუცილებელია, არსებობდეს უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილების მექანიზმები. უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ეფექტური მექანიზმების არარსებობის შემთხვევაში საკმაოდ მაღალია ამგვარი ეკონომიკური აგენტების მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელებით კონკურენციის საფრთხე. ამრიგად, კონკურენციის შეზღუდვის შეუქცევადი და თავისთავადი საფრთხეები სახეზეა მაშინ, როდესაც არ ხდება ეკონომიკური აგენტისათვის მინიჭებული საჯარო ფუნქციის კონტროლი და არ არსებობს მის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან დაცვის ეფექტიანი მექანიზმები.
საჯარო უფლებამოსილების მქონე ეკონომიკური აგენტის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებამ, შესაძლოა, გამოიწვიოს სხვა ეკონომიკური აგენტების შევიწროება, ბაზრიდან განდევნა და უკიდურესად უარყოფითი ეფექტი იქონიოს როგორც ბაზრის სტრუქტურაზე, ისე – მომხმარებელთა უფლებებზე და სხვა მნიშვნელოვან კერძო თუ საჯარო ინტერესებზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აუცილებელია ეკონომიკური აგენტის საჯარო უფლებამოსილება მკაცრად იყოს კანონით რეგლამენტირებული, ექვემდებარებოდეს შეზღუდვებს და სათანადო ზედამხედველობას. ამავდროულად, კონკურენციის თავისუფლების შეზღუდვის თავისთავადი საფრთხე არსებობს მხოლოდ ისეთ შემთხვევაში, როდესაც კანონმდებლობა არ შეიცავს ამ უფლებამოსილების სათანადო რეგლამენტაციას. თუ ეკონომიკური აგენტის საჯარო უფლებამოსილება რეგლამენტირებულია იმგვარად, რომ ობიექტურად იკვეთება ამ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების გზით კონკურენციის შეზღუდვისაგან დაცვის ეფექტური მექანიზმები, რისკები მინიმალიზებულია და სახეზე არ იქნება მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის თავისთავადი საფრთხეები და საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლების შეზღუდვა.“
-
„კულტურული მემკვიდრეობა“ წარმოადგენს კონსტიტუციურ ტერმინს და მას ავტონომიური მნიშვნელობა გააჩნია. ამ ტერმინის შინაარსი და ფარგლები დამოკიდებული ვერ იქნება კულტურული მემკვიდრეობის საკანონმდებლო დეფინიციაზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ“ საქართველოს კანონში გათვალისწინებულ ინსტიტუტებსა და კონსტიტუციის დებულებებს შორის ტერმინოლოგიური მსგავსება, თავისთავად, ვერ განაპირობებს ხსენებული კანონით კულტურ მემკვიდრეობად მიჩნეული ნებისმიერი ობიექტის საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტის რეგულირების სფეროში მოხვედრას.“
„კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კონსტიტუციური დანაწესი სახელმწიფოს უდგენს კულტურული მემკვიდრეობისათვის მიყენებული ზიანის შეძლებისდაგვარად თავიდან აცილების ან/და მისი გამოსწორების ვალდებულებას. ამასთან, სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა იმგვარად, რომ ის გადაეცეს მომავალ თაობებს. აღნიშნული მიზანი მიღწეული შეიძლება იქნეს კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტების კონსერვაციითა და რესტავრაციის გზით. შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია, კულტურული მემკვიდრეობის დასაცავად შექმნას ისეთი პირობები, რაც მაქსიმალურად უზრუნველყოფს სხვადასხვა გარემო პირობებიდან მომდინარე საფრთხის პრევენციას. ამასთანავე, დაზიანების შემთხვევაში შეძლებისდაგვარად მოახდინოს ძეგლის რესტავრაცია, რაც მიმართული უნდა იყოს ძეგლის თავდაპირველი იერსახის აღდგენისკენ შესაძლებლობის ფარგლებში.
საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტი სახელმწიფოს მიმართ ადგენს ორი სახის ვალდებულებას: 1) სახელმწიფო ვალდებულია, მისი აქტიური ქმედების ფარგლებში, სხვადასხვა სახის ღონისძიებათა განხორციელებისას მაქსიმალურად აიცილოს თავიდან კულტურული მემკვიდრეობისათვის ზიანის მიყენება; 2) სახელმწიფომ კულტურული მემკვიდრეობა უნდა დაიცვას კერძო პირების მიერ დაზიანებისგან.“
„სახელმწიფო ვალდებულია, მესამე პირებს არ მისცეს კულტურულ მემკვიდრეობაზე შეუზღუდავი ზემოქმედების მოხდენის შესაძლებლობა. ეს უნდა გამოიხატოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებზე ადამიანთა გარკვეული ქმედებების აკრძალვაში და ამ ქმედების ჩადენისათვის შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაწესებაში. ამასთან, სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის გონივრული მოლოდინის არსებობას, რომ კულტურული მემკვიდრეობის დაზიანების შემთხვევაში, ნებისმიერი პირის მიმართ გამოყენებული იქნება სამართლებრივი ზემოქმედების ადეკვატური საშუალებები.
აღსანიშნავია ისიც, რომ კულტურული მემკვიდრეობის ადეკვატური დაცვა გარანტირებული ვერ იქნება მხოლოდ გარკვეულ ქმედებათა აკრძალვით და პირთა მიმართ პასუხისმგებლობის დაწესებით. კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებას საფრთხეს უქმნის არა მხოლოდ ადამიანების აქტიური მოქმედება, ასევე მათი უმოქმედობაც. კულტურული მემკვიდრეობის მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ ღირებულებას ძირითადად განსაზღვრავს მისი სიძველე და ისტორიულობა. შესაბამისად, ისტორიული სიძველის მქონე ობიექტების უნიკალურობის შენარჩუნება საჭიროებს განსაკუთრებულ ყურადღებას და მზრუნველობას. აქედან გამომდინარე, თუკი პირი მის საკუთრებაში ან/და სარგებლობაში არსებულ კულტურულ მემკვიდრეობას ვერ უვლის სათანადოდ არასაკმარისი რესურსის გამო, სახელმწიფო ვალდებულია, გაატაროს ყველა გონივრული ღონისძიება, რომლებიც აუცილებელია ძეგლის შესანარჩუნებლად.“
-
„ზოგადად, ამა თუ იმ დაწესებულების ეფექტური ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად გარკვეული საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაწესება, პირების კვალიფიკაციისა და დაკავებულ თანამდებობასთან შესაფერისობის უზრუნველსაყოფად შესაძლოა, ეფექტიანი მართვისკენ მიმართულ ღონისძიებას წარმოადგენდეს. ამდენად, ზოგადად, მოპასუხის მიერ მითითებული საჯარო ინტერესი გამოდგება მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის თანამშრომელთათვის, მათ შორის აკადემიკოსთათვის, გარკვეული საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაწესების ლეგიტიმურ მიზნად. თუმცა მითითებული მიზნის ლეგიტიმურობასთან ერთად, ასევე უნდა შემოწმდეს კანონმდებლის მიერ ამ მიზნის მისაღწევად შერჩეული ღონისძიება რამდენად არის დასახელებულ მიზანთან რაციონალურ და ლოგიკურ კავშირში.
საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ასაკის მატება ზეგავლენას ახდენს ადამიანის შრომით უნარებზე, განსაკუთრებით მის ფიზიკურ შესაძლებლობებზე. შესაბამისად, ასაკის მატებასთან ერთად, ზოგიერთი საქმიანობის განხორციელება რთულდება, გარკვეულ შემთხვევებში კი შეუძლებელიც ხდება. ბუნებრივია, არსებობს ინტერესი, რომ ესა თუ ის სახელმწიფო ფუნქცია სათანადოდ განხორციელდეს. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად, ზოგიერთ შემთხვევაში, შესაძლებელია, გონივრული იყოს გარკვეული პროფესიული საქმიანობის განხორციელებისა თუ თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობის ასაკით შემოფარგვლა“.
„უნდა აღინიშნოს, რომ ამა თუ იმ დაწესებულების ეფექტური ფუნქციონირების ხელშეწყობასთან ერთად, ასევე მნიშვნელოვანია საზოგადოების მოწყვლადი ჯგუფების, მათ შორის, ასაკოვანი პირების დაცვა დისკრიმინაციისა და სტიგმატიზებისგან. ის ფაქტი, რომ ზოგადად ასაკის მატების თანმდევი შედეგია ადამიანის ფიზიკური ამტანობის შესუსტება და გარკვეული უნარების დაქვეითება, თავისთავად ვერ გახდება ასაკთან დაკავშირებული ნებისმიერი ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესების თვითკმარი საფუძველი. ამგვარი მიდგომა გაუმართლებლად ფართო სივრცეს დატოვებდა ასაკის ნიშნით ადამიანების დიფერენცირებისთვის, რაც, შესაძლოა, რიგ შემთხვევებში არ იყოს განპირობებული რაციონალური და ობიექტური საჭიროებით და, შედეგად, მოახდინოს გარკვეულ ზღვრულ ასაკს მიღწეული ადამიანების თვითმიზნური დისკრიმინაცია. შესაბამისად, კანონმდებელმა ხსენებული ურთიერთობები იმგვარად უნდა დაარეგულიროს, რომ დაცული იყოს გონივრული ბალანსი ასაკოვან თანამდებობის პირთა უფლებებსა და კონკრეტული პოზიციის მახასიათებლებით განპირობებულ საჯარო ინტერესებს შორის“.
„იმისათვის, რათა ამა თუ იმ თანამდებობის დაკავების ან/და საქმიანობის განხორციელებისათვის ასაკთან დაკავშირებული ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესება რაციონალურად იქნეს მიჩნეული, კანონმდებელი, პირველ რიგში, ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ კონკრეტული საქმიანობის ბუნებიდან გამომდინარე, როგორც წესი, განსაზღვრული ასაკის პირთა დიდი უმრავლესობა ვერ შეძლებს დაკისრებული ფუნქციების შესრულებას. უნდა დასაბუთდეს, რომ კანონით დადგენილი ასაკის მიღწევა, როგორც წესი, შემთხვევათა უმრავლესობაში იწვევს ადამიანის იმგვარი უნარების დაქვეითებას, შესუსტებას, რაც აუცილებელია კონკრეტული საქმიანობის განსახორციელებლად. იმავდროულად, ხსენებული უნარების შესუსტება, დაქვეითება, უნდა იქნეს შეფასებული არა ზოგადად, არამედ საქმიანობის იმ სახესთან მიმართებით, რომელთა განხორციელებაც იზღუდება კანონმდებლობით დადგენილი ასაკის მიღწევის შემდგომ.
ის ფაქტი, რომ გარკვეულ ასაკში მყოფ პირთა დიდი უმრავლესობა ვერ შეძლებს საქმიანობის სათანადოდ განხორცილებას, რა თქმა უნდა, არ გულისხმობს ყველა სხვა პირის ასეთად მიჩნევას. ამდენად, ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესება არარაციონალური იქნება იმ შემთხვევაშიც, თუ პირის თანამდებობასთან შესაბამისობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება, გონივრულ ფარგლებში არის შესაძლებელი მათი უნარების ინდივიდუალური შეფასების შედეგად. ამდენად, ასაკთან დაკავშირებული ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესების შემთხვევაში, კანონმდებელი ასევე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ შეუძლებელია ან/და არაგონივრულია პირთა უნარების ინდივიდუალური შეფასება და თანამდებობის დაკავების საკითხის მის საფუძველზე გადაწყვეტა“.
-
„პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირების შემოწმება, მათ შორის, მათი სხეულისა თუ სხეულის ცალკეული ნაწილების გაშიშვლების ფორმით, ემსახურება მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესების დაცვას, წარმოადგენს ლეგიტიმურ ღონისძიებას და თავისთავად ვერ ჩაითვლება იმგვარ შეჭრად პირად სივრცეში, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით აკრძალულ მოპყრობად დაკვალიფიცირდეს.
ამავდროულად, როგორც აღინიშნა, პირის შემოწმება, რომელიც გაშიშვლებას მოიცავს, მისი ინტენსივობიდან გამომდინარე, იწვევს დისკომფორტისა და სირცხვილის შეგრძნებას და უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ultima ratio საშუალებას. ასეთი ღონისძიება უნდა გამოიყენებოდეს მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობისას და უნდა განხორციელდეს იმგვარი წესით, რომ არ გამოიწვიოს ადამიანის პატივისა და ღირსების დარღვევა.
სკანერით შემოწმება და სრული პირადი შემოწმება პირის გაშიშვლების ფორმით არ არის სრულად ურთიერთჩანაცვლებადი ღონისძიებები. შეუძლებელია, სკანერის მეშვეობით ყველა აკრძალული ნივთის, ნივთიერების, წარწერისა თუ სხვა ობიექტის აღმოჩენა, რომელთა შეტანა, დამზადება, ბრუნვა საფრთხეს უქმნის პენიტენციურ დაწესებულებაში წესრიგს, იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირების ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს. მაგალითად, იმ შემთხვევაში, თუ სკანერი ვერ აღმოაჩენს ძუას, რომელიც იმეორებს სხეულის ჩონჩხის კონტურებს, ძუა მოხვდება პენიტენციურ დაწესებულებაში და წარმოშობს საფრთხეს იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირებისათვის. ანალოგიურად, შესაძლოა საფრთხის შემცველი აღმოჩნდეს ქაღალდზე ან სხეულზე შესრულებული წარწერები, რომელთა აღმოჩენაც სკანერის მეშვეობით შეუძლებელია და რომელთა დაწესებულებაში გავრცელებაც შექმნის რისკებს დაწესებულების უსაფრთხოების დაცვის თვალსაზრისით.
ამგვარად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელის არგუმენტაციას იმასთან დაკავშირებით, რომ სკანერით შემოწმება პირის გაშიშვლების ღონისძიების ნაკლებად მზღუდველი ალტერნატივაა. შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით პირის სრული შემოწმება გაშიშვლების ფორმით წარმოადგენს პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოების ინტერესების დაცვისკენ მიმართულ საშუალებას და არ სცდება ბრალდებული/მსჯავრდებული პირების ლეგიტიმური მოპყრობის ფარგლებს იმგვარად, რომ არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობად იქნეს მიჩნეული.“
„გაშიშვლების ღონისძიების სიმძიმის, მისი ინტენსივობის გათვალისწინებით, აუცილებელია, თითოეულ შემთხვევაში ასეთი ღონისძიების გამოყენებით დაცული კერძო და საჯარო ინტერესები იყოს იმ დისკომფორტის საპირწონე, რასაც ამ დროს განიცდიან თავისუფლებააღკვეთილი პირები. აუცილებელია, ნებისმიერ შემთხვევაში, როდესაც ასეთი ინტენსივობის მქონე მზღუდავი ღონისძიება ხორციელდება, ამ ღონისძიებით მიღწეული ეფექტის მნიშვნელობამ გადაწონოს ამ ღონისძიებით პირის, მისი ფიზიკური და ფსიქიკური მდგომარეობის მიმართ გამოწვეული ნეგატიური შედეგები. შესაბამისად, ამგვარი საკითხების მომწესრიგებელი კანონმდებლობა უნდა შეიცავდეს მკაფიო კრიტერიუმებს, გამოირჩეოდეს საკმარისი სიცხადით და იმგვარად იყოს ფორმულირებული, რომ არ დაუშვას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით აკრძალული მოპყრობის შესაძლებლობა.
იმ შემთხვევაში, როდესაც ბრალდებულ/მსჯავრდებულ პირს აქვს გარესამყაროსთან კონტაქტი, განსაკუთრებით იზრდება დაწესებულებაში აკრძალული ნივთების, წარწერებისა და სხვა ობიექტების მოხვედრის, ასევე დაწესებულებიდან ამგვარი ობიექტების გატანის საფრთხე. შესაბამისად, ნებისმიერი ასეთი საფუძვლით პირის შემოწმება, თითოეულ შემთხვევაში დაწესებულების უსაფრთხოების, იქ დასაქმებული პირების ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის, აგრეთვე სამართალდარღვევის თავიდან აცილების ინტერესებს ემსახურება. თითოეული შემთხვევა, როდესაც გარესამყაროსთან კონტაქტის შემდეგ (ან კონტაქტამდე) ხდება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის შემოწმება, მიზნად ისახავს, ზემოთაღნიშნული უაღრესად მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას. ნებისმიერ ასეთ შემთხვევაში შემოწმების ჩაუტარებლობა შეიცავს დასახელებული ინტერესების დაზიანების იმანენტურ საფრთხეს. შესაბამისად, გარესამყაროსთან კონტაქტამდე და კონტაქტის შემდეგ სრული შემოწმების ღონისძიების ჩატარებით მიღწეული ეფექტი, დაწესებულებაში წესრიგის, ადამიანების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისადმი საფრთხის აცილების ინტერესი გადაწონის იმ დისკომფორტისა და სირცხვილის შეგრძნებას, რასაც იწვევს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის გაშიშვლება“.
„საფრთხე სამარტოო საკანში და საკნის ტიპის საცხოვრებელ სადგომში განთავსებისას სრული შემოწმებით მიღწეული შედეგია პენიტენციური დაწესებულებისთვის, ასევე ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საფრთხის თავიდან აცილება. თითოეულ შემთხვევაში შემოწმება სწორედ ამგვარი საფრთხის პრევენციას უზრუნველყოფს. შესაბამისად, ამ საფუძვლებით სრული შემოწმების ჩატარებით მიღწეული შედეგი, მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გადაწონის გაშიშვლებით გამოწვეულ ნეგატიურ შეგრძნებებს, რადგან ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის, ასევე პენიტენციური სისტემის უსაფრთხოებისათვის რეალური რისკების განეიტრალება წარმოადგენს მაღალი მნიშვნელობის მქონე სიკეთეს, რის მისაღწევადაც, სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს პირის გაშიშვლების ლეგიტიმური შესაძლებლობა.
სწორედ პენიტენციურ დაწესებულებაში უსაფრთხოების უზრუნველყოფას ემსახურება დირექტორის უფლებამოსილება, მიიღოს გადაწყვეტილება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის შემოწმების შესახებ. როგორც აღინიშნა, ეს გადაწყვეტილება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანესი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ზოგადად, დირექტორის უფლებამოსილება, დაწესებულების უსაფრთხოების მიზნით შეიმუშაოს ბრალდებულების/მსჯავრდებულების მონიტორინგის ღონისძიებები, მათ შორის, გარკვეული ინფორმაციის საფუძველზე ან რუტინულად დაგეგმოს და განახორციელოს ბრალდებულების/მსჯავრდებულების პირადი შემოწმება, ემსახურება რა უმნიშვნელოვანეს ლეგიტიმურ მიზნებს, არ უნდა შეფასდეს როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით გარანტირებული უფლების საწინააღმდეგო.
ამასთან, პირის გაშიშვლების ღონისძიების ინტენსივობიდან და მისი ნეგატიური ეფექტებიდან გამომდინარე, დაუშვებელია, ამ ღონისძიების გამოყენება გასცდეს ლეგიტიმური ინტერესების დაცვისათვის უკიდურესად აუცილებელ ფარგლებს და მოხდეს ისეთ შემთხვევებში, როდესაც არ არსებობს ამის საჭიროება ანდა ასეთი საჭიროება ისეთი მცირეა, რომ ვერ გაამართლებს პირის გაშიშვლებით გამოწვეულ უარყოფით ეფექტებს.
ამა თუ იმ ორგანოს (მათ შორის, დაწესებულების დირექტორს), შეიძლება ჰქონდეს პირის გაშიშვლების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება მხოლოდ იმ პირობით, თუ იგი შემოფარგლული იქნება მკაცრი საკანონმდებლო რეგლამენტაციით. საკითხი იმგვარად უნდა მოწესრიგდეს, რომ გამორიცხოს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების, ან იმ შემთხვევაში გამოყენების შესაძლებლობა, როდესაც არ არსებობს ამის უპირობო აუცილებლობა.
უსაფრთხოების მოქნილი მექანიზმების საჭიროება არსებობს გაზრდილი რისკების გათვალისწინებით. ვერ გამოირიცხება იმის შესაძლებლობა, რომ ნებისმიერ დროს დამზადდეს ან შეტანილ იქნეს დაწესებულებაში ისეთი ობიექტი, რომელიც საფრთხეს უქმნის დაწესებულებაში წესრიგს, იქ მყოფი პირების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას. აღნიშნული საფრთხის მუდმივად არსებობა აჩენს ბრალდებული/მსჯავრდებული პირების მონიტორინგის, მათი შემოწმების აუცილებლობას და, შესაბამისად, ქმნის მისი განხორციელების ლეგიტიმაციას.
№200 ბრძანება არ შემოსაზღვრავს დირექტორის ან მის მიერ უფლებამოსილი პირის მიერ სრული შემოწმების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებას მკაფიო კრიტერიუმებით. მკაფიო კრიტერიუმების არარსებობის გამო №200 ბრძანება ქმნის პირის გაშიშვლების შესაძლებლობას მინიმალური საფრთხის აღკვეთის მიზნით. როგორც აღინიშნა, ბრალდებული/მსჯავრდებული პირის გაშიშვლება მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაშია დაშვებული. მხოლოდ უკიდურესი, რეალისტური საფრთხის შემთხვევები ამართლებს ისეთი ღონისძიების გამოყენებას, რომელიც იწვევს ბრალდებულ/მსჯავრდებულ პირებში უაღრესად დიდ დისკომფორტსა და სირცხვილის შეგრძნებას. №200 ბრძანება კი უშვებს პირის გაშიშვლების ღონისძიების ჩატარებას ისეთ პირობებშიც, როდესაც საფრთხე მინიმალური და ზედმეტად თეორიულია. ასეთ შემთხვევებში პირის გაშიშვლება აღწევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალული მოპყრობის ხარისხს. შესაბამისად, №200 ბრძანების 113-ე მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.“
„№116 ბრძანება იმგვარად განსაზღვრავს სრული შემოწმების განხორციელების კრიტერიუმებს, რომ შემოფარგლავს ამგვარი ღონისძიების გამოყენებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სრული შემოწმებით მიღწეული სიკეთე ქმნის პირის გაშიშვლების წინაპირობას.
ამრიგად, №116 ბრძანებაში მოცემული სადავო ნორმა თავისი არსით მხოლოდ ისეთ შემთხვევებს მიემართება, როდესაც არსებული გარემოებების გათვალისწინებით, სრული შემოწმება მნიშვნელოვანი საფრთხის თავიდან აცილებას ემსახურება. ამავდროულად, სადავო ბრძანება და კანონმდებლობა ითვალისწინებს არამართლზომიერად, არათანაზომიერად ჩატარებული სრული პირადი შემოწმების პრევენციის ეფექტურ საშუალებებს. შესაბამისად, დასახელებული სადავო ნორმა არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მოთხოვნებს და კონსტიტუციურია“.
„პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირები, ცხადია, მიეკუთვნებიან საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გარანტირებული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებით დაცულ სუბიექტებს. ამასთანავე, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის გარემოება, რომ აღნიშნული პირები თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში იმყოფებიან, რაც პირადი ცხოვრების დაცულობის მოლოდინის ხარისხს მნიშვნელოვნად ამცირებს სხვა პირებთან შედარებით. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ცალკეული კომპონენტების კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები შესაძლოა განსხვავდებოდეს იმ სტანდარტებისაგან, რომლებიც ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც არ იმყოფებიან პენიტენციურ დაწესებულებაში.
პენიტენციურ დაწესებულებაში განსხვავებულია პირადი ცხოვრების უფლებით სარგებლობის ფარგლები, ასევე მისი დაცულობის მოლოდინი და დაცვის გარანტიები. პირველ რიგში, პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული ადამიანი იზოლირებულია საზოგადოებისაგან, ვერ ამყარებს სათანადო სოციალურ კავშირებს, შეზღუდულად აქვს ოჯახური ცხოვრება, ლიმიტირებულია მისი პირადი საქმიანობაც. შესაბამისად, თავისუფლებააღკვეთილი ადამიანის პიროვნული სფერო, რომლის ხელშეუხებლობასაც იცავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი, ბუნებრივად ვერ იქნება იმგვარი, როგორც ეს იმ ადამიანის შემთხვევაშია, რომელიც არ არის მოთავსებული ასეთ დაწესებულებაში. ამასთანავე, დაწესებულების რეჟიმიდან, იქ არსებული რეგულაციებიდან, აგრეთვე დაწესებულების სპეციფიკის შესაბამისი უსაფრთხოების მოთხოვნებიდან გამომდინარე, დაწესებულებაში მოთავსებულ პირს ვერ ექნება პირადი ცხოვრების დაცულობის ისეთივე მოლოდინი, როგორც ეს თავისუფლებაში მყოფ პირს. შესაბამისად, ამ შემთხვევაში განსხვავებული, ნაკლებად მკაცრია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის კონსტიტუციური მოთხოვნები.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის სპეციფიკურობა პირადი ცხოვრების უფლების დამცავ სხვა კონსტიტუციურ დებულებებთან (მაგ., საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლი, 36-ე მუხლი) შედარებით იმაში მდგომარეობს, რომ აღნიშნული მუხლით გარანტირებულ უფლებათა შეზღუდვა, როგორც წესი, სასამართლოს, როგორც ნეიტრალური ორგანოს, ზედამხედველობით ხორციელდება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის ბოლო წინადადება ცხადად მიუთითებს, რომ ამ პუნქტში დასახელებულ უფლებათა შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში მოცემული ფორმალური მოთხოვნების მიზანია, ამავე მუხლში დასახელებული უფლებების შეზღუდვა არ განხორციელდეს სასამართლო ზედამხედველობის ან მყისიერი აუცილებლობის გარეშე. ეს, ცხადია, არ ნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლში გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების უფლება კონსტიტუციით დაცულ სხვა რომელიმე უფლებაზე აღმატებულია.
უფლების შეზღუდვის ფორმალური მოთხოვნის დაწესება უკავშირდება ამ უფლებისა და მისი შეზღუდვის კონკრეტული ფორმის სპეციფიკურობას. სასამართლოს გადაწყვეტილება, როგორც უფლების შეზღუდვის ფორმალური მოთხოვნა მოცემულია საქართველოს კონსტიტუციის ცალკეულ დებულებებში. ცალკეული უფლების შეზღუდვისთვის სასამართლოს გადაწყვეტილების სახით დამატებითი ფორმალური კრიტერიუმის არსებობა ხაზს უსვამს ამ უფლების (თუ მისი ცალკეული უფლებრივი კომპონენტის) ბუნებას და იმ ფაქტს, რომ ამ ურთიერთობაში მაღალია აღმასრულებელი ხელისუფლების განმახორციელებელი ორგანოების თვითნებობის საფრთხე და არსებობს სასამართლოს, როგორც ნეიტრალური და მიუკერძოებელი ორგანოს მხრიდან კონტროლის განხორციელების საჭიროება. ასეთ შემთხვევაში სასამართლო გადაწყვეტილების დათქმა ემსახურება კანონის მოთხოვნების განუხრელ დაცვას და აღმასრულებელი ორგანოების შეცდომის ან/და თვითნებობის შედეგად უფლების დარღვევის გამორიცხვას.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტიც ადგენს ფორმალურ, პროცესუალურ წინაპირობას აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის, რომ არ მოხდეს ამ უფლებათა შეზღუდვა სასამართლოს ზედამხედველობის გარეშე.
სასამართლო გადაწყვეტილების, როგორც უფლებაში ჩარევის წინაპირობად განსაზღვრა ქმნის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვის მნიშვნელოვან ბერკეტს. აღნიშნული მექანიზმი უზრუნველყოფს, რომ უფლებაში ჩარევა მოხდეს ნეიტრალური ორგანოს – სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე, რაც, ერთი მხრივ, ემსახურება აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ კანონის სწორად გამოყენების კონტროლს, ხოლო, მეორე მხრივ, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უზრუნველყოფს უფლებაში ჩარევის აუცილებლობის შემოწმებას
„პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის აუცილებლობის შემოწმება გულისხმობს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლების სწორად გამოყენების კონტროლს. სასამართლო კონტროლი ამ შემთხვევაში არ მოიცავს იმის გადამოწმებას, რამდენად სწორად არის განსაზღვრული კანონმდებლობით პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის საფუძვლები ან რამდენად აუცილებელია უფლების შეზღუდვის უფლებამოსილების მინიჭება ამა თუ იმ აღმასრულებელი ორგანოსთვის. სასამართლო გადაწყვეტილების დათქმა ემსახურება აღმასრულებელი ორგანოების მიერ კანონის სწორად გამოყენების უზრუნველყოფას და არა კანონით დადგენილი საფუძვლების აუცილებლობის შემოწმებას. კანონით დადგენილი საფუძვლების აუცილებლობის შემოწმება ხდება საკონსტიტუციო კონტროლის ფარგლებში, როდესაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამოწმებს, რამდენად შეესაბამება რეგულაცია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მატერიალურ სტანდარტებს.
იმ შემთხვევაში, თუ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანო მოქმედებს კანონით დაკისრებული პირდაპირი ვალდებულებით და ურთიერთობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მუდმივად არსებობს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის საფუძველი, ცხადია, უფლებაში დაუსაბუთებელი ჩარევა ვერ მოხდება აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოს მიერ დისკრეციული უფლების არასწორი გამოყენებით. ამასთანავე, მუდმივად არსებობს თუ არა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის საჭიროება, ექვემდებარება გადამოწმებას უშუალოდ კანონის მატერიალურ კონსტიტუციურ მოთხოვნებთან შესაბამისობის დადგენის პროცესში.
მაგალითად, როდესაც კანონმდებლობით დადგენილია, რომ შესაბამისი ორგანოები ამოწმებენ პირს, რომელიც შედის ადმინისტრაციულ შენობაში, აეროპორტში თუ სხვა პოტენციურად საფრთხის შემცველ ობიექტში და თუ დადგინდება, რომ ყველა შემთხვევაში არსებობს აღნიშნულ შენობაში შემსვლელი პირების შემოწმების საჭიროება, არ იარსებებს დისკრეციული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებით პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დარღვევის საფრთხე.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გარანტირებული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე შეზღუდვის მოთხოვნა უკავშირდება იმის პრევენციას, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანომ ბოროტად არ გამოიყენოს დისკრეციული უფლებამოსილება. იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებლობა აწესრიგებს ისეთ კონკრეტულ სფეროებს, სადაც ურთიერთობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მუდმივად არსებობს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისი საფუძველი, ყოველგვარ აზრს მოკლებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული სასამართლო კონტროლი.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული ფორმალური კრიტერიუმის – სასამართლოს გადაწყვეტილების დათქმა, მისი არსისა და მიზანმიმართულების გათვალისწინებით, არ გამოიყენება ისეთ შემთხვევებთან მიმართებით, როდესაც ურთიერთობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, კანონმდებლობით გათვალისწინებულ თითოეულ შესაძლო შემთხვევაში არსებობს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის საფუძველი. იმგვარ ურთიერთობებთან მიმართებით, როდესაც ყოველთვის დასაბუთებულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შეზღუდვა, სასამართლოს გადაწყვეტილება მხოლოდ ფორმალურ, ბიუროკრატიულ დადასტურებად მოგვევლინება, რომელიც ფაქტობრივი რეალობის გათვალისწინებით, თითოეულ შემთხვევაში მიიღებდა დადებით გადაწყვეტილებას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის მოთხოვნის შესახებ. ამგვარი გადაწყვეტილების მიღება არ არის სასამართლო კონტროლი თავისი არსით და არ ემსახურება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის მიზნებს.
ამასთან, ის გარემოება რომ ცალკეულ ურთიერთობებთან მიმართებით არ გამოიყენება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის ფორმალური კრიტერიუმი – სასამართლოს გადაწყვეტილების დათქმა, არ ნიშნავს, რომ ასეთი ურთიერთობის მომწესრიგებელი ნორმები არ დაექვემდებარება მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ სტანდარტებთან მიმართებით შემოწმებას. პირიქით, ამგვარი ურთიერთობების მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციურობა აუცილებლად უნდა შემოწმდეს მატერიალურ სტანდარტებთან, მათ შორის, თანაზომიერების პრინციპთან მიმართებით“.
„წინამდებარე გადაწყვეტილებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ ბრალდებულის/მსჯავრდებულის დაწესებულებაში მიღებისას, დაწესებულებიდან გაგზავნისას, აგრეთვე დაწესებულების დროებით, ასევე ხანმოკლე დატოვებისას და დაბრუნებისას, როდესაც ბრალდებულს/მსჯავრდებულს აქვს კონტაქტი გარესამყაროსთან, არსებობს, ერთი მხრივ, დაწესებულებაში აკრძალული ნივთის, წარწერისა და სხვა ობიექტის მოხვედრის, ხოლო, მეორე მხრივ, დაწესებულებიდან რაიმე ობიექტის გატანის რისკი (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 44-ე პარაგრაფი). ამასთანავე, აღნიშნული რისკები არსებობს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის გარესამყაროსთან ნებისმიერ კონტაქტამდე და კონტაქტის შემდეგ. კერძოდ, არსებობს საფრთხე, რომ ბრალდებული/მსჯავრდებული დაწესებულებაში შეიტანს ისეთ ნივთს, წარწერასა თუ სხვა აკრძალულ ობიექტს, რომელიც საფრთხეს უქმნის დაწესებულების უსაფრთხოებას, იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას. ამასთანავე, გარესამყაროსთან კონტაქტის პირობებში ბრალდებულმა/მსჯავრდებულმა, შესაძლოა, დაწესებულებიდან გაიტანოს და ვინმეს გადასცეს რაიმე აკრძალული ნივთი ან ინფორმაცის შემცველი ობიექტი, რაც, შესაძლოა, გამოყენებულ იქნეს დანაშაულებრივ ჯგუფებს შორის კომუნიკაციის, დაწესებულებაში უწესრიგობის შეტანის ან სხვა არამართლზომიერი მიზნებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, გარესამყაროსთან ნებისმიერი კონტაქტისას და კონტაქტამდე არსებობს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის შემოწმების აუცილებლობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა, ეჭვქვეშ დადგეს პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოება, იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირების სიცოცხლე, ჯანმრთელობა და სხვა ლეგიტიმური ინტერესები.
„წინამდებარე გადაწყვეტილებაში ასევე დადგინდა, რომ ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სრული შემოწმების აუცილებლობა არსებობს დაწესებულებაში გადაადგილების დროსაც (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 48-ე პარაგრაფი). კერძოდ, ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სამარტოო საკანში/საკნის ტიპის საცხოვრებელ სადგომში მოთავსებისას, იმის გათვალისწინებით, რომ ეს ღონისძიებები დისციპლინური გადაცდომის ზომებს წარმოადგენს, მძიმეა ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ემოციური მდგომარეობა. ამასთანავე, სამარტოო საკანში ბრალდებულის/მსჯავრდებულის განთავსება ხდება განცალკევებით, სხვა ბრალდებულების/მსჯავრდებულების გარეშე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მაღალია პირის თვითდაზიანების რისკები. აუცილებელია, გამოირიცხოს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის მიერ სამარტოო საკანში/საკნის ტიპის საცხოვრებელ სადგომში აკრძალული ობიექტების გატანის საფრთხე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ასევე აუცილებელი ხდება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის შემოწმება დაწესებულებაში გადაადგილებისას, კერძოდ, სამარტოო საკანში/საკნის ტიპის საცხოვრებელ სადგომში მოთავსების თითოეული შემთხვევის წინ“.
„წინამდებარე გადაწყვეტილებაში ასევე შეფასებულ იქნა დირექტორისა და მის მიერ უფლებამოსილი პირის გადაწყვეტილებით ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სრული შემოწმების ჩატარების აუცილებლობის საკითხი (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 53-ე პარაგრაფი). ზოგადად, პენიტენციური სისტემის სპეციფიკის გათვალისწინებით, მომეტებულია პენიტენციურ დაწესებულებაში აკრძალული ნივთებისა და სხვა ობიექტების მოხვედრის, დამზადებისა და ბრუნვის საფრთხეები. ამასთან, მსგავსი ნივთების დაწესებულებაში მოხვედრა ეჭვქვეშ აყენებს პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოებას, იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას. პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოების დაცვის ინტერესი მოითხოვს, აკრძალული ნივთებისა და ობიექტების აღმოსაჩენად შემოწმდეს დაწესებულების ტერიტორია, მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობები, აგრეთვე იქ მოთავსებული პირების სხეული, ტანსაცმელი და პირადი ნივთები. აღნიშნული სწორედ დაწესებულების უსაფრთხოების დაცვის ინტერესიდან გამომდინარეობს. შესაბამისად, დასახელებული საფრთხეების პრევენციის მიზნით, არსებობს ბრალდებულების/მსჯავრდებულების პირადი შემოწმების საჭიროება.“
„როგორც აღინიშნა, დაბალია პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირების მოლოდინი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცულობაზე. ასევე, დაბალია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის სტანდარტებიც. პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოების გამოწვევების გათვალისწინებით, დაწესებულებაში შესაძლოა დადგინდეს პირების შემოწმების სხვადასხვაგვარი რუტინა, რათა ეფექტურად იქნეს უზრუნველყოფილი დაწესებულებისა და იქ მყოფი პირების უსაფრთხოება. ასეთ შემთხვევაში მაღალია დირექტორის, როგორც დაწესებულების ხელმძღვანელის, პასუხისმგებლობა, აგრეთვე მისი დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლები. დაწესებულებაში მუდმივად არის აკრძალული ნივთებისა და სხვა ობიექტების მოხვედრისა და ბრუნვის საფრთხე. შესაბამისად, მათი აღმოჩენის მიზნით, მუდმივად არსებობს გარკვეული ღონისძიებების გატარების საჭიროებაც. აღნიშნული ღონისძიებები ხშირ შემთხვევაში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვას იწვევს. ობიექტური საჭიროებებიდან გამომდინარე, მუდმივად არსებობს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის აუცილებლობის დასაბუთებაც.“
„ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში იკვეთება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის აუცილებლობა. კერძოდ, ბრალდებულის/მსჯავრდებულის გარესამყაროსთან კონტაქტისას, სამარტოო საკანში/საკნის ტიპის საცხოვრებელ სადგომში გადაადგილებისას და სხვა შემთხვევებში, როდესაც გადაწყვეტილებას იღებს დირექტორი ან მის მიერ უფლებამოსილი პირი დაწესებულების უსაფრთხოების, იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის, აგრეთვე სხვა ლეგიტიმური ინტერესების დასაცავად არსებობს ბრალდებული/მსჯავრდებული პირების სრული შემოწმების საჭიროება. აღნიშნული საჭიროება თითოეულ შემთხვევაში განაპირობებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის დასაბუთებულობას.
ამგვარად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული საფუძვლები და ნორმებით შემოსაზღვრული ურთიერთობა თავისი შინაარსით ისეთია, რომ, როგორც წესი, დასაბუთებულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის საჭიროება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, არ არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილების ფორმალური მოთხოვნის გამოყენების წინაპირობა. კერძოდ, როგორც აღინიშნა, ისეთ ურთიერთობებში, როდესაც საბუთდება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის ზოგადი საჭიროება, ყოველგვარ საფუძველს და რაციონალურ ახსნას მოკლებულია, უფლებამოსილ ორგანოს მოეთხოვებოდეს უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე განხორციელება.
ამგვარად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ განსახილველ შემთხვევაში არ დგას სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით განმტკიცებული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ფორმალურ მოთხოვნებთან შეფასების საჭიროება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს მათი შესაბამისობა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის მატერიალურ კონსტიტუციურ სტანდარტებთან.“
„უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია, სადავო ნორმების ლეგიტიმური მიზნის იდენტიფიცირება და შეფასება, კერძოდ, იმის დადგენა, ემსახურება თუ არა ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიება იმგვარ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც დასაშვებია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა. წინამდებარე გადაწყვეტილებაში უკვე აღინიშნა, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიების, ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სრული პირადი შემოწმების მიზანია პენიტენციური სისტემის უსაფრთხოების, პენიტენციურ დაწესებულებებში მოთავსებული და დასაქმებული პირების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვა, აგრეთვე დანაშაულისა და ბრალდებულების/მსჯავრდებულების გაქცევის თავიდან აცილების უზრუნველყოფა (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 31-36 პარაგრაფები). ზემოაღნიშნული ინტერესების დაცვა ნამდვილად წარმოადგენს იმ ლეგიტიმურ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც დასაშვებია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გარანტირებული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა.“
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გაიზიარა არც მოსარჩელის ის არგუმენტაცია, რომელიც უკავშირდება სკანერით შემოწმებას, როგორც ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ ალტერნატივას (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 65-72 პარაგრაფები). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე მოწვეული სპეციალისტების მიერ მოწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე დაადგინა, რომ გაშიშვლების ფორმით შემოწმება და სკანერით შემოწმება არ არის ურთიერთჩანაცვლებადი ღონისძიებები. დღეის მდგომარეობით სკანერის მეშვეობით არ არის შესაძლებელი პირის სხეულზე თუ ტანსაცმელზე რიგი ობიექტების შემჩნევა. მაგალითად, სკანერი ვერ ამჩნევს ძუას, რომელიც მიჰყვება სხეულის ჩონჩხის ანატომიას, ქაღალდს, თუ იგი არ არის გაკეცილი და ა.შ. შესაბამისად, სკანერით შემოწმებით შეუძლებელია ზემოთ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა.
მოსარჩელეს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიების აუცილებლობასთან დაკავშირებით სხვა არგუმენტაცია არ წარმოუდგენია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სრული პირადი შემოწმება წარმოადგენს პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოების, იქ მოთავსებული და დასაქმებული პირების სიცოცხლის, ჯანმრთელობის და სხვა ღირებული ინტერესების დაცვისათვის აუცილებელ საშუალებას.“
„თანაზომიერების პრინციპის კიდევ ერთი მოთხოვნაა, რომ დაცული იყოს პროპორციულობა ვიწრო გაგებით. ე.ი. დაცული ინტერესი მნიშვნელობით უნდა აღემატებოდეს შეზღუდულ ინტერესს. წინამდებარე გადაწყვეტილებაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიების – სრული პირადი შემოწმების ჩატარება ისეთი საფუძვლებით, რომლებიც უკავშირდება ბრალდებული/მსჯავრდებული პირების კონტაქტს გარესამყაროსთან, ასევე მათ გადაადგილებას პენიტენციურ დაწესებულებაში (სამარტოო საკანში და საკნის ტიპის საცხოვრებელ სადგომში მოთავსება), დაცული ინტერესი აღემატება შეზღუდულ ინტერესს (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 75-76 პარაგრაფები). იმ საფრთხის თავიდან აცილების ინტერესი, რაც შესაძლოა პენიტენციურ დაწესებულებას და იქ მყოფ პირებს, ასევე მართლწესრიგს მიადგეს დაწესებულებაში აკრძალული ობიექტების შეტანის, ბრუნვის, დამზადების და დაწესებულებიდან გამოტანის შემთხვევაში, ნამდვილად გადაწონის ბრალდებული/მსჯავრდებული პირების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვის ინტერესს. თითოეულ შემთხვევაში, როდესაც ბრალდებული/მსჯავრდებული ამყარებს კონტაქტს გარესამყაროსთან ან/და გადაადგილდება დაწესებულების შიგნით, მისი სრული პირადი შემოწმება სასიცოცხლოდ აუცილებელია საფრთხეების აღსაკვეთად. აღნიშნული საფრთხეების აღკვეთა კი უაღრესად მაღალი კონსტიტუციური ღირებულებისაა.
იმ შემთხვევებთან დაკავშირებით, როდესაც ბრალდებულის/მსჯავრდებულის პირადი შემოწმება ტარდება დირექტორის ან მის მიერ განსაზღვრული პირის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ კანონმდებლობა უნდა განსაზღვრავდეს მკაფიო კრიტერიუმებს, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ისეთი ინდივიდუალური შემთხვევები, როდესაც სრული პირადი შემოწმებით მიღწეული სიკეთე მინიმალურია და ვერ გადაწონის პენიტენციური დაწესებულების უსაფრთხოებისა და სხვა ლეგიტიმური მიზნების დაცვის ინტერესს.
№200 ბრძანება არ შეიცავს მკაფიო კრიტერიუმებს იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გასცენ „მითითება“ ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სრული პირადი შემოწმების შესახებ დირექტორმა ან მის მიერ უფლებამოსილმა პირმა. ამგვარი კრიტერიუმების არარსებობის პირობებში არსებობს საფრთხე, რომ მიღებულ იქნეს ისეთი ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სრული შემოწმების გადაწყვეტილება, რომელიც უკვე შემოწმებულია რამდენიმე წუთის/საათის წინ ანდა მიღებულ იქნეს ერთი და იგივე პირის დღის განმავლობაში ძალიან ხშირად შემოწმების გადაწყვეტილება. რა თქმა უნდა, იმის საფრთხე, რომ ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ხელთ აღმოჩნდება რაიმე აკრძალული ნივთი, წარწერა ან სხვა ობიექტი, მუდმივად არსებობს. სწორედ ამ საფრთხის არსებობა ახდენს დირექტორის მიერ ბრალდებულების/მსჯავრდებულების შემოწმების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების კონსტიტუციურსამართლებრივ ლეგიტიმაციას და ხდის დასაბუთებულს მათი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების საჭიროებას. ამასთანავე, როდესაც სრული პირადი შემოწმება არ უკავშირდება რაიმე ობიექტურ გარემოებებს (მაგალითად, კავშირს გარესამყაროსთან ან დაწესებულებაში გადაადგილებას) ეს საჭიროება განსხვავებულია იმის მიხედვით, თუ როდის მოხდა პირის შემოწმება. საჭიროება იზრდება იმასთან ერთად, თუ რა დროა გასული ბრალდებულის/მსჯავრდებულის უკანასკნელი შემოწმებიდან. თუ უკანასკნელი შემოწმებიდან ძალიან მცირე დროა გასული, ასევე მინიმალურია მისი ხელმეორედ შემოწმების აუცილებლობა. შესაბამისად, მინიმალურია შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენებით დაცული სიკეთე. აქედან გამომდინარე, ასეთ შემთხვევებში ამ მინიმალური სიკეთის დაცვის ინტერესი ვერ გადაწონის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვის ინტერესს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №200 ბრძანების 113-ე მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტი (2013 წლის პირველი აგვისტოდან 2017 წლის პირველ სექტემბრამდე მოქმედი რედაქცია) არღვევს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას და არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.
№116 ბრძანებით დირექტორის (ან მის მიერ განსაზღვრული პირის) უფლებამოსილება, მიიღოს გადაწყვეტილება ბრალდებულების/მსჯავრდებულების სრული შემოწმების შესახებ, დასაბუთებული და პროპორციული უნდა იყოს, ასევე უნდა იქნეს გამოყენებული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სხვა საშუალებები არ არის ეფექტური. შესაბამისად, №116 ბრძანება გამორიცხავს პირის გაშიშვლების ღონისძიების გამოყენებას მინიმალური, თეორიული საფრთხეების აღსაკვეთად. მაგალითად, იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი რამდენიმე საათის ან წუთის წინ შემოწმდა, აუცილებელია, არსებობდეს რაიმე დამატებითი ინფორმაცია, რომლითაც დასაბუთდება მისი სრული შემოწმების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილება. ასევე, დაუსაბუთებელი იქნება განსაკუთრებული გარემოებების არარსებობის პირობებში ერთი და იგივე პირის შემოწმების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება. შესაბამისად, №116 ბრძანება იმგვარად განსაზღვრავს სრული შემოწმების განხორციელების კრიტერიუმებს, რომ შემოფარგლავს ამგვარი ღონისძიების გამოყენებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სრული შემოწმებით მიღწეული სიკეთე გადაწონის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვის ინტერესს. ამასთან, ბრალდებულის სრული პირადი შემოწმების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილება ექვემდებარება სასამართლოს მიერ გადამოწმებას, რომელიც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში დაადგენს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას და პროპორციულობას. შესაბამისად, ამ ნაწილში დაცულია პროპორციულობა ვიწრო გაგებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, №116 ბრძანებაში მოცემული სადავო ნორმები შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.“
-
“პირველი ინსტანციის სასამართლოების რაოდენობის გათვალისწინებით, არსებობს გამოსაყენებელი კანონის ნორმების შინაარსის არსებითად განსხვავებულად განმარტებისა და არაერთგვაროვანი პრაქტიკის ჩამოყალიბების რეალური ალბათობა. როგორც უკვე აღინიშნა, ასეთ პირობებში სააპელაციო წესით გასაჩივრება არა მხოლოდ კონკრეტული პირის უფლების დაცვას, არამედ ასევე სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფას ემსახურება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მსგავს შემთხვევებში პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების სააპელაციო წესით გასაჩივრების მომეტებული ინტერესი არსებობს.
ამავე დროს, აღსანიშნავია, რომ ერთგვაროვანი სასამართლოს პრაქტიკის ჩამოყალიბების მიზნით, გასაჩივრების უფლების უზრუნველყოფა მოითხოვს ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მიერ მიღებული სასამართლოს გადაწყვეტილების შემოწმებას მხოლოდ სამართლის ნორმების გამოყენების სისწორის თვალსაზრისით. ხსენებულ ფორმატში არ არის აუცილებელი, სააპელაციო სასამართლომ ასევე გადაამოწმოს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტების სისწორე. შესაბამისად, მხოლოდ სამართლებრივი გადახედვა სააპელაციო სასამართლოს გადატვირთვას შედარებით ნაკლებად გამოიწვევს.
ამავე დროს, აპელაციის დაუშვებლობა იმ პირობებში, როდესაც ერთი ინსტანციის სასამართლოები ნორმებს განსხვავებულად განმარტავენ, სააპელაციო მექანიზმის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფუნქციაზე უარის თქმას უთანაბრდება. ამ პირობებში, ფაქტობრივად, სახეზეა კანონის განმარტებისა და გამოყენების კრიზისული სიტუაცია, რომლის გამოსწორების ყველაზე ეფექტური გზა არის აპელაცია. სასამართლოს გადატვირთულობისაგან დაცვის არგუმენტი ვერ გაამართლებს გასაჩივრების შეზღუდვას იმ პირობებში, როდესაც ეს ყველაზე მეტად არის საჭირო. ზოგადად, სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის მთავარი მიზანია მისი ფუნდამენტური ფუნქციის ეფექტურად შესრულების უზრუნველყოფა და არა პირიქით, ამ ფუნქციებზე უარის თქმაა.“
საქართველოს მოქალაქე დავით მალანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/7/779, 19 ოქტომბერი, 2018
„პირის ქმედებების მართლზომიერება დამოკიდებული უნდა იყოს კანონზე და კანონის მოთხოვნები არ უნდა იცვლებოდეს საქმის განმხილველი სასამართლოს შემადგენლობის მიხედვით. ინდივიდუალური მოსამართლის დამოუკიდებლობა და შინაგანი რწმენით მოქმედება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სამართლის განვითარებაში, თუმცა აღნიშნულის რეალიზება არ უნდა ხდებოდეს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნათა ხარჯზე. კანონის ინტერპრეტაციის თავისუფლება, მტკიცებულებათა შინაგანი რწმენით შეფასება მოსამართლის პიროვნული დამოუკიდებლობის აუცილებელი ელემენტია და სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია დამოუკიდებელი მართლმსაჯულების ჩამოყალიბებისთვის. მიუხედავად ამისა, პირმა საკმარისი სიცხადით უნდა იცოდეს, რას მოითხოვს მისგან კანონი, განსაკუთრებით, თუ იგი ქმედების თავისუფლების შემზღუდავ და პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებს შეეხება. ბუნებრივია, ვერ იარსებებს მოლოდინი, რომ ერთგვაროვანი პრაქტიკა არასდროს შეიცვლება, თუმცა საპროცესო კანონმდებლობა არ უნდა აფერხებდეს პრობლემურ სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით ერთგვაროვანი პრაქტიკის დამკვიდრებას
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის მიერ გაკეთებული განმარტებებისგან განსხვავებით, საქართველოს კანონმდებლობა არ შეიცავს ნორმებს, რომლებიც სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების პრეცედენტულ ბუნებას ფორმალურად აღიარებდა. მიუხედავად ამისა, ეს თავისთავად გამომდინარეობს სააპელაციო სასამართლოს უფლებამოსილებიდან, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების კანონთან შეუთავსებლობის გამო გააუქმოს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.“
საქართველოს მოქალაქე დავით მალანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/7/779, 19 ოქტომბერი, 2018
-
„კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი სიტყვები „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ“. სადავო სიტყვები არ აყალიბებს დასრულებულ წინადადებას, იმავდროულად, არ წარმოადგენს უფლებით მოსარგებლე სუბიექტის სრულ დასახელებას. მიუხედავად ამისა, სადავო სიტყვები იძლევა უფლებით მოსარგებლე პირის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას. კერძოდ, საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის დადებული კონსტიტუციური შეთანხმების ტერმინთა განმარტების 24-ე პუნქტის თანახმად, ტერმინები: „საქართველოს სამოციქულო“, „ავტოკეფალური“, „მართლმადიდებელი“ წარმოადგენს ეკლესიის ოფიციალურ ტერმინოლოგიას. აქედან გამომდინარე, გასაჩივრებული სიტყვები ცხადად მიუთითებს უფლებით აღჭურვილ სუბიექტზე. უფრო კონკრეტულად, სადავო ნორმა სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ მიღების შესაძლებლობას ანიჭებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას“.
„ინსტიტუციურად ჩამოყალიბებული რელიგიური გაერთიანებები განსაკუთრებულ როლს ასრულებენ სახელმწიფოში რელიგიის თავისუფლების უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. მათ ეძლევათ სამართლებრივ ურთიერთობებში მორწმუნეთა ჯგუფის სახელით შესვლისა და შესაბამისი უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა. ამგვარი გაერთიანებების უმთავრესი მიზანი რელიგიური საქმიანობის განხორციელებაა. ხოლო ამ საქმიანობის ფარგლებში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მათ საკუთრებაში არსებული უძრავი თუ მოძრავი ქონება. მაგალითად, საკუთრების უფლების სარგებლობით რელიგიური ორგანიზაციები უზრუნველყოფენ აღმსარებლობისთვის აუცილებელ პირობებს შესაბამისი რელიგიის მიმდევრებისთვის. აქედან გამომდინარე, ყველა რელიგიურ ორგანიზაციას თანაბრად აქვს სახელმწიფოსგან ქონების უსასყიდლოდ მიღებისა და მათი რელიგიური მიზნებისთვის გამოყენების ინტერესი. შესაბამისად, შესადარებელი ჯგუფები არსებითად თანასწორ პირებს წარმოადგენენ. იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო ნორმით სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ საკუთრებაში მიღების უფლებამოსილება ენიჭება მხოლოდ საქართველოს ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას, აშკარაა, რომ სადავო ნორმა დიფერენცირებულად ეპყრობა არსებითად თანასწორ პირებს“.
„მართლმადიდებელ ეკლესიას ენიჭება სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლება, ვინაიდან იგი წარმოადგენს მართლმადიდებელ ქრისტიანულ რელიგიას. იმავდროულად, საქმის განხილვისას ეჭვქვეშ არ დამდგარა, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე გადაცემულ ქონებას ეკლესია იყენებს რელიგიური მიზნებისთვის. ამდენად, ამ რელიგიურ ორგანიზაციას, არსებითად თანასწორი პირებისგან განსხვავებით, ენიჭება სამართლებრივი უპირატესობა რელიგიური საქმიანობის განსახორციელებლად, სახელმწიფო მას ეპყრობა უფრო კეთილმოსურნედ სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან შედარებით. შესაბამისად, აშკარაა რომ დიფერენცირების ნიშანს წარმოადგენს რელიგია“.
„ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება, ერთი შეხედვით, ისტორიული ფაქტის კონსტატაციასთან არის დაკავშირებული. თუმცა მისი მნიშვნელობა მხოლოდ კონკრეტული გარემოების აღიარებით არ ამოიწურება. აღნიშნულზე მიუთითებს უშუალოდ სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმები. უპირველესად, სწორედ ამ ნორმებში პოვებს გამოხატულებას ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება. მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს კონსტიტუციური შეთანხმების დადების სავალდებულოობას სახელმწიფოსა და სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის, ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტი მოითხოვს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების შესაბამისობას კონსტიტუციურ შეთანხმებასთან, რაც მიუთითებს სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის არსებული შეთანხმების სამართლებრივ მნიშვნელობაზე ნორმატიული აქტების იერარქიაში. კონსტიტუციის ნორმები, ისევე როგორც კონსტიტუციური შეთანხმება, მოქმედებს აწმყოში და არეგულირებს სხვადასხვა შინაარსის სამართლებრივ ურთიერთობებს. შესაბამისად, კონსტიტუციის ხსენებული დებულება გარკვეულ სამართლებრივ შედეგებს აყენებს. აქედან გამომდინარე, სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელე მხარის პოზიციას, რომ ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება მხოლოდ ფაქტის კონსტატაციით ამოიწურება“.
„საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტში არსებულ ჩანაწერს საქართველოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებასთან დაკავშირებით ავტონომიური მნიშვნელობა გააჩნია და იგი უშუალოდ კონსტიტუციაში პირდაპირ მითითებული გარემოებებით არ ამოიწურება. ეს ჩანაწერი თავისთავად მოიაზრებს გარკვეული დიფერენცირების შესაძლებლობას. მაგალითად, ძირითადი კანონი არ მოითხოვს კონსტიტუციური შეთანხმების დადებას სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან. შესაბამისად, კონსტიტუციის მოთხოვნები დაცული იქნება, თუ კონსტიტუციური შეთანხმება არ იქნება დადებული განსხვავებული რელიგიური კონფესიების წარმომადგენლებთან.
ამის მიუხედავად, სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმები, მათ შორის ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება, არ გულისხმობს მართლმადიდებელი ეკლესიის პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას, ეს არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მიზანსა და განზრახულობას“.
„დიფერენცირების ნებისმიერი ფაქტის მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის სახელმწიფოს ისტორიაში განსაკუთრებულ როლზე მითითებით გამართლება აზრს დაუკარგავდა თანასწორობის უფლებას და შეუთავსებელი იქნებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლისა და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებთან“.
„მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარების ერთ–ერთ გამოხატულებას წარმოადენს მისი დამოუკიდებლობა სახელმწიფოსაგან. რელიგიური ორგანიზაციის დამოუკიდებლობა წარმოადგენს რელიგიის თავისუფლების განუყოფელ ნაწილს და იგი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია დემოკრატიული სახელმწიფოს იდეის ყოფიერებისთვის. აქედან გამომდინარე, ცხადია, რომ ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება დაკავშირებულია მის ისტორიულ ღვაწლთან და არ ემსახურება მართლმადიდებელი ქრისტიანული რელიგიისთვის ისტორიულ ღვაწლთან დაუკავშირებელი პრივილეგირებული სამართლებრივი მდგომარეობის შექმნას აწმყოში. კერძოდ, დიფერენცირება და ეკლესიისთვის სამართლებრივად უპირატესი მდგომარეობის შექმნა არ არის კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის თვითმიზანი“.
„საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მიუთითებს, რომ რელიგიური აღმსარებლობა, საკუთარი რწმენის შესაბამისად ცხოვრება წარმოადგენს კონსტიტუციით დაცულ უფლებას. ამ უფლების რეალიზება ხშირად არის დაკავშირებული სპეციალურად მსახურებისთვის შექმნილ სივრცეებთან, რომელთაც უპირობოდ მიეკუთვნება რელიგიური დანიშნულების მქონე შენობა–ნაგებობები. სამართლით მოწესრიგებულ ურთიერთობებში ეფექტური ჩართულობისა და რელიგიის თავისუფლებით ეფექტური სარგებლობის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი როლი აკისრია ორგანიზაციულ–სამართლებრივი ფორმით ჩამოყალიბებულ რელიგიურ გაერთიანებებს. აღნიშნული არ მიემართება სახელმწიფოს რაიმე ვალდებულებას რელიგიურ ორგანიზაციებთან დაკავშირებით, თუმცა, ცხადია, რომ რელიგიური გაერთიანებების უმთავრესი მიზანი მორწმუნეთა მსახურებისთვის აუცილებელი პირობების შექმნა და რელიგიური საქმიანობის კოორდინაციაა, რაც რელიგიური მოთხოვნების შესაბამისად სამლოცველო შენობებისა და სარიტუალო ნაგებობების მშენებლობას მოიცავს“.
„საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს პოზიციას, რომ სადავო რეგულირება მიემართება გადასახადის გადამხდელს – კომპანიებს, რომლებიც რელიგიურ გაერთიანებას უწევენ მომსახურებას. მიუხედავად ამისა, მომსახურების გამწევი რაიმე გადასახადის გადახდისგან არ თავისუფლდება და როგორც ზემოთ აღინიშნა, საგადასახადო შეღავათით მოსარგებლე პირს წარმოადგენს საქართველოს საპატრიარქო, რომელიც მოქმედებს როგორც საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია. იმავდროულად, დღგ–ისგან ჩათვლის უფლების გარეშე გათავისუფლებული მომსახურება – ტაძრებისა და ეკლესიების მშენებლობა, რესტავრაცია და მოხატვა წარმოადგენს რელიგიურ საქმიანობას, რომელიც მიმართულია აღმსარებლობისა და სარწმუნოების გავრცელებისკენ, სამლოცველო ნაგებობის აშენებით მსახურებისთვის საჭირო პირობების შექმნის გზით. ყოველივე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირების ნიშანს წარმოადგენს რელიგია“.
„სახელმწიფოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებაში ნებისმიერი პრივილეგიის მინიჭების დასაშვებობის თავისთავად მოაზრება აზრს დაუკარგავდა თანასწორობის უფლებას და შეუთავსებელი იქნებოდა საქართველოს კონსტიტუციის, მათ შორის, მე-7 მუხლის და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებთან. ამდენად, ეკლესიის როლის აღიარებისთვის არსებული დიფერენცირების მართლზომიერება უნდა შეფასდეს საქმეთა ინდივიდუალური გარემოებებიდან გამომდინარე, კერძოდ, უნდა დადგინდეს, რამდენად მოითხოვს საქართველოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის განსახილველი პრივილეგიის მინიჭებას.
საქართველოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარების მიზანს არ წარმოადგენს მართლმადიდებლობის როგორც რელიგიური რწმენის უპირატესობის წარმოჩენა სხვა რელიგიებთან შედარებით. ეკლესიისთვის გარკვეული უფლების მინიჭება არ გულისხმობს იმავე უფლებით სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიერ სარგებლობის ხელშეშლას“.
„ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება დაკავშირებულია მის ისტორიულ ღვაწლთან და არ ემსახურება მართლმადიდებელი ქრისტიანული რელიგიისთვის პრივილეგირებული სამართლებრივი მდგომარეობის შექმნას აწმყოში. გაწეული ისტორიული ღვაწლი არ შეიძლება განვიხილოთ როგორც პრივილეგიის ლეგიტიმურობის წყარო. დიფერენცირება და ეკლესიისთვის სამართლებრივად უპირატესი მდგომარეობის შექმნა არ არის და არ შეიძლება იყოს კონსტიტუციის მიზანი. ამასთან, სასამართლო არ გამორიცხავს დიფერენცირების მართლზომიერებას ზოგიერთ ისეთ შემთხვევაში, როდესაც ხელშეწყობის ესა თუ ის ღონისძიება ობიექტურად და რაციონალურად იქნება დაკავშირებული ეკლესიის ღვაწლთან და კონკრეტულ ისტორიულ გარემოებებთან.
სადავო ნორმიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ საგადასახადო შეღავათი მიემართება ნორმის ამოქმედების შემდგომ დაწყებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს. სამლოცველო ნაგებობების მშენებლობის და იქ მსახურებისთვის სათანადო პირობების შექმნა ასევე წარმოადგენს მოსარჩელე რელიგიური ორგანიზაციების მიზანსა და ორდინალური საქმიანობის ნაწილს. შესაბამისად, ნებისმიერი მათგანი თანაბრად არის დაინტერესებული, ისარგებლოს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეღავათით. განსახილველ სამართლებრივ ურთიერთობაში საქართველოს საპატრიარქოს პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას არ გააჩნია მყარი, გარდაუვალი კავშირი ეკლესიის ისტორიულ ღვაწლთან და მხოლოდ სახელმწიფოს კეთილი ნების გამოვლინებაა. შესაბამისად, სახელმწიფო კეთილმოსურნედ მოეპყრო მხოლოდ მართმადიდებელ ეკლესიას და ვერ უზრუნველყო ნეიტრალურობა რელიგიური ორგანიზაციების მიმართ“.
„საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტში არსებულ ჩანაწერს საქართველოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებასთან დაკავშირებით ავტონომიური მნიშვნელობა გააჩნია და იგი უშუალოდ კონსტიტუციაში პირდაპირ მითითებული გარემოებებით არ ამოიწურება. ეს ჩანაწერი თავისსთავად მოიაზრებს გარკვეული დიფერენცირების შესაძლებლობას. მაგალითად, ძირითადი კანონი არ მოითხოვს კონსტიტუციური შეთანხმების დადებას სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან. შესაბამისად, კონსტიტუციის მოთხოვნები დაცული იქნება, თუ კონსტიტუციური შეთანხმება არ იქნება დადებული განსხვავებული რელიგიური კონფესიების წარმომადგენლებთან.
ამის მიუხედავად, სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმები, მათ შორის ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება, არ გულისხმობს მართლმადიდებელი ეკლესიის პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას, ეს არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მიზანსა და განზრახულობას.
აქედან გამომდინარე, ცხადია, რომ ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება დაკავშირებულია მის ისტორიულ ღვაწლთან და არ ემსახურება მართლმადიდებელი ქრისტიანული რელიგიისთვის ისტორიულ ღვაწლთან დაუკავშირებელი პრივილეგირებული სამართლებრივი მდგომარეობის შექმნას აწმყოში. კერძოდ, დიფერენცირება და ეკლესიისთვის სამართლებრივად უპირატესი მდგომარეობის შექმნა არ არის კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის თვითმიზანი.
ეკლესიას შეიძლება საკუთრებაში უსასყიდლოდ გადაეცეს გარკვეული სახის სახელმწიფო ქონება. ეს წესი არ არის პირობადებული კონკრეტული ისტორიული ფაქტით ან გარემოებით.
ეკლესიამ შეიძლება საკუთრებაში უსასყიდლოდ მიიღოს პრივატიზებას დაქვემდებარებული ნებისმიერი სახის ქონება, თუ იარსებებს საქართველოს მთავრობის შესაბამისი გადაწყვეტილება. ამგვარი ბლანკეტური მოწესრიგება შეუძლებელს ხდის საპრივატიზაციო ქონების გადაცემასა და ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებას შორის პირდაპირი მიზეზშედეგობრივი კავშირის დადგენას.“
„რელიგიის თავისუფლება დემოკრატიული სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანესი მონაპოვარია. აღმსარებლობის თავისუფლად განხორციელების ხელშეშლა ადამიანის უფლებების შეზღუდვის მძიმე ფორმას წარმოადგენს. შესაბამისად, რელიგიური ჯგუფებისათვის მათი მრწამსის შესაბამისად ცხოვრების შესაძლებლობის შექმნა, დემოკრატიული საზოგადოების უმნიშვნელოვანეს ამოცანას წარმოადგენს. ამდენად, რელიგიის თავისუფალი რეალიზების ხელშეწყობა მნიშვნელოვანი ლეგიტიმურ მიზანია, რომლის დასაცავადაც დასაშვებია საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლების შეზღუდვა.“
-
„უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ გადასახადების გადახდა მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური ვალდებულებაა და, შესაბამისად, გადასახადების გადახდისაგან თავის არიდების პრევენცია უმნიშვნელოვანეს საჯარო ინტერესს წარმოადგენს. შესაბამისად, სახელმწიფო უფლებამოსილია, მიიღოს სპეციალური ზომები, რომელიც გამორიცხავს გადასახადის გადამხდელის მიერ გადასახადისაგან გათავისუფლების საფუძველების ხელოვნურად შექმნის გზით გადასახადების გადახდის თავიდან არიდებას“.
„ამა თუ იმ საგადასახადო ოპერაციის ჩათვლის უფლების გარეშე დღგ–ისგან გათავისუფლება გულისხმობს გადასახადის გადამხდელისათვის უფლების მინიჭებას, თავად განსაზღვროს, კონკრეტულ შემთხვევაში რომელი რეჟიმია მისთვის უფრო ხელსაყრელი. სხვაგვარად, თუნდაც საქართველოს საგადასახადო კოდექსი დასაბეგრი მომსახურების მიმღებს ათავისუფლებდეს დღგ–ისგან ჩათვლის უფლების გარეშე, მომსახურების გამწევს (გადასახადის გადამხდელს) შეუძლია, ამ ოპერაციას დაარიცხოს დღგ და ისარგებლოს ჩათვლის უფლებით. საქართველოს საპატრიარქოს დაკვეთით ამგვარი მომსახურების გაწევისას კომპანიებს აქვთ შესაძლებლობა, საკუთარი საგადასახადო პოლიტიკის შესაბამისად, გამოიყენონ ან არ გამოიყენონ სადავო ნორმით დადგენილი შეღავათი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ სადავო ნორმა სხვა პირებთან შედარებით პრივილეგირებულ რეჟიმში აქცევს საპატრიარქოს დაკვეთით მომსახურების გამწევ პირს“.
„დამატებითი ღირებულების გადასახადი წარმოადგენს კონკრეტული პროდუქტისა თუ მომსახურების საბაზრო ღირებულების მნიშვნელოვან კომპონენტს. შესაბამისად, ამა თუ იმ მომსახურების გადასახადისგან გათავისუფლება პირდაპირ აისახება მომხმარებლის ფინანსურ დანახარჯზე. დამატებითი ღირებულების გადასახადის ტვირთი საბოლოო მომხმარებელზე აისახება, ხოლო ამ ტვირთის შემცირება კი დადებითად აისახება მომხმარებლისთვის მიწოდებული მომსახურების საბოლოო ღირებულებაზე. მომსახურების გამწევისათვის საგადასახადო შეღავათის დაწესება საშუალებას აძლევს მომსახურების მიმღებს, უკეთეს პირობებში, შედარებით ნაკლებ ფასად შეიძინოს იგი. ამდენად, სადავო ნორმა საშუალებას აძლევს საპატრიარქოს, მოსარჩელეებთან შედარებით, უკეთეს პირობებში შეიძინოს ტაძრებისა და ეკლესიების მშენებლობის, რესტავრაციისა და მოხატვის მომსახურება, შესაბამისად, სახეზეა მოსარჩელეთა მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობა“.
-
„სახელმწიფო ქონების ხელყოფისგან დაცვა ერთმნიშვნელოვნად წარმოადგენს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს, შესაბამისად, სახელმწიფო უფლებამოსილია, ამის თავიდან ასაცილებლად მიიღოს შესაბამისი ზომები. არც მოსარჩელე არ აყენებს ეჭვქვეშ სახელმწიფო ქონების დაცვის საჭიროებას. ასევე გასაზიარებელია მოპასუხის არგუმენტი, რომლის თანახმადაც, სახელმწიფო ქონების დანიშნულებისამებრ გამოყენება მნიშვნელოვან სახელმწიფოებრივ ინტერესს წარმოადგენს. სახელმწიფო ქონების არსებობა აზრს დაკარგავს, თუ მისი ხელყოფის ფაქტები რეაგირების გარეშე დარჩება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პროპორციულობის პრინციპის მოთხოვნების გათვალისწინებით, შესაძლებელია კონსტიტუციურსამართლებრივად გამართლდეს სახელმწიფო ქონების დაცვის მიზნით, კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების შეზღუდვა“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სახელმწიფო ქონების დაცვისთვის მნიშვნელოვანია როგორც მისი უნებართვო ხელყოფის არსებული ფაქტების აღმოფხვრა, ასევე სამომავლო ხელყოფის პრევენცია. ამდენად, დიფერენცირება, რომელიც ნაკარნახებია ქონების სამომავლო ხელყოფის პრევენციით, შესაძლებელია, მიზნის მიღწევის ვარგის საშუალებად იქნეს მიჩნეული იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა ღონისძიებებს ატარებს სახელმწიფო ქონების ხელყოფის უკვე არსებული ფაქტების აღმოსაფხვრელად. შესაბამისად, გარკვეული ლოგიკური ახსნა შეიძლება ჰქონდეს ბაზაში რეგისტრაციის უფლების შეზღუდვის მხოლოდ სადავო ნორმის მიღების შემდგომ განხორციელებულ სახელმწიფო საკუთრების ხელყოფის ფაქტებთან დაკავშირებას. ამ ფორმით, არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირება შესაძლოა მიზნის მიღწევის ვარგის საშუალებად იქნეს მიჩნეული და პროპორციულობის პრინციპის სხვა მოთხოვნების დაკმაყოფილების შემთხვევაში კონსტიტუციურსამართლებრივად გამართლებულიც იყოს“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სადავო ნორმების შედეგად სახელმწიფო ადამიანების გაჭირვებას იყენებს საკუთარი ქონების დაცვის მიზნით. სახელმწიფოს მიერ ადამიანის სოციალურ–ეკონომიკური გაჭირვების მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენება სცდება იძულების ღონისძიებისათვის დამახასიათებელი დასაშვები ზემოქმედების ფარგებს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით დადგენილი ფორმით სოციალური დახმარების მიღების შესაძლებლობის წართმევა, თავისი არსით, წარმოდგენს იმგვარ ღონისძიებას, რომელიც არ შეიძლება სახელმწიფო ქონების დასაცავად იქნეს გამოყენებული, იძულების ღონისძიების სახით. სადავო ნორმით დადგენილი ღონისძიება ორიენტირებულია მხოლოდ დასახული მიზნის მიღწევაზე, ხოლო მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებულია ადამიანების მძიმე სოციალური მდგომარეობა.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი კრძალავს ადამიანის სამართლის შიშველ ობიექტად განხილვას და მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას. განსახილველ შემთხვევაში სახელმწიფო, იმისათვის რომ მიაღწიოს ლეგიტიმურ მიზანს, იყენებს ადამიანის მძიმე სოციალ–ეკონომიურ მდგომარეობას, მის მოწყვლადობას კონკრეტული საჯარო მიზნის მიღწევის საშუალებად და ხსენებული a priori აქცევს სადავო ნორმას ადამიანის ღირსების შემლახველად“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სახელმწიფო ქონების უნებართვოდ ხელყოფისათვის გარკვეული ზომების მიღება, მათ შორის ბაზაში რეგისტრაციის შესაძლებლობის შეზღუდვა, სახელმწიფო ქონების დაცვისკენ მიმართული ღონისძიებაა. ამდენად, სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირება მიმართულია ზემოთ ხსენებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ. თუმცა მოცემულ შემთხვევაში დიფერენცირებულ მდგომარეობაში მყოფ პირთა ორივე წრე (სახელმწიფო საკუთრებაში უნებართვოდ მცხოვრები პირები, რომელებიც მონაცემთა ბაზაში დარეგისტრირდნენ 2013 წლის პირველ ივნისამდე და სახელმწიფო საკუთრებაში უნებართვოდ მცხოვრები პირები, რომლებსაც რეგისტრაციის საჭიროება წარმოეშვათ 2013 წლის პირველი ივნისის შემდეგ) ახდენს სახელმწიფო ქონების უნებართვოდ ხელყოფას. ამდენად, ორივე მათგანის ქმედებასთან მიმართებით არსებობს ქონების დაცვის ღონისძიების განხორციელების საჭიროება. შესაბამისად, სახელმწიფო ქონების ხელმყოფთაგან საკუთრების დაცვის აუცილებლობა თავისთავად არ მიუთითებს დიფერენცირების დასაბუთებულობასა თუ მიზნობრიობაზე“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
-
„ბრალდების მხარის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვების წესი ხშირ შემთხვევაში მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ბრალდებული პირის სამართლებრივ მდგომარეობაზე. სადავო ნორმის საფუძველზე, ბრალდებულთა კონკრეტული ნაწილის მიმართ გამომძიებელი/პროკურორი უფრო მარტივი პროცესუალური საშუალებით ახერხებს მტკიცებულების მოპოვებას, იმგვარად, რომ მათ არ ევალებათ პირის მოწმედ დაკითხვის აუცილებლობის დასაბუთება, ყველა სხვა ბრალდებულთა მიმართ მიმდინარე გამოძიების პროცესში კი ბრალდების მხარეს პირის დაკითხვისათვის უწევს მოსამართლის ჩართვა და ნეიტრალური პირის დარწმუნება კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების აუცილებლობის შესახებ“.
„სისხლის სამართლის პროცესში მართლმსაჯულების განხორციელების პარალელურად მნიშვნელოვანია, მაქსიმალურად იყოს დაცული პირის კონსტიტუციური უფლებები, ბრალდებულს ჰქონდეს რეალური შესაძლებლობა, საპროცესო მექანიზმების გამოყენებით კონკურენცია გაუწიოს ბრალდების მხარეს და ამ ფორმით გავლენა მოახდინოს სასამართლოს მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებაზე. აღნიშნულ პროცესში ყველა ბრალდებულს გააჩნია ინტერესი, სასამართლოს წინაშე წარადგინოს საკუთარი პოზიციის გამამყარებელი ან ბრალდების მხარის არგუმენტაციის გამაბათილებელი მტკიცებულებები. რიგ შემთხვევებში შესაძლებელია, დანაშაულის სიმძიმე გავლენას ახდენდეს ბრალდებულის მიერ დაცვის განხორციელების ინტერესზე. თუმცა ცხადია, რომ მძიმე დანაშაულში ბრალდება მხოლოდ და მხოლოდ დაცვის სათანადოდ განხორციელების აღმატებულ ინტერესზე შეიძლება მიუთითებდეს და არა პირიქით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მძიმე დანაშაულში ბრალდებულ პირებს, მინიმუმ, საპროცესო გარანტიებით სარგებლობის სხვა ბრალდებულების თანასწორი ინტერესი გააჩნიათ. სადავო ნორმა არეგულირებს მოწმის დაკითხვას გამორჩეულად მძიმე დანაშაულის გამოძიების ფარგლებში. შესაბამისად, პირის ხსენებულ დანაშაულში ბრალდება, საპროცესო მექანიზმებით სარგებლობის თვალსაზრისით, მის სხვა ბრალდებულებთან თანასწორი მოპყრობის საჭიროებას ვერ გამორიცხავს“.
-
„სადავო ნორმის საფუძველზე სოციალური დახმარების მიღების შესაძლებლობის შეზღუდვა უკავშირდება სოციალურად დაუცველთა ბაზაში რეგისტრაციის დროს და არა საკუთრებაში უნებართვოდ ცხოვრების დაწყების პერიოდს. მოსარჩელეები დიფერენცირებულ მდგომარეობაში იმყოფებიან სახელმწიფო საკუთრებაში როგორც სადავო ნორმის მიღებამდე, ისე მის შემდგომ პერიოდში უნებართვოდ შეჭრილ პირებთან მიმართებით.
ამდენად, სადავო ნორმა სხვადასხვა სამართლებრივ შედეგს უკავშირებს მისი მიღების შემდგომ განხორციელებულ ერთსა და იმავე (საფრთხის შემცველ) ქმედებას. კერძოდ, ზოგიერთი პირი, რომელიც სახელმწიფო საკუთრებაში უნებართვოდ შეიჭრება, კარგავს სოციალური დახმარების მიღების უფლებას, მაშინ როდესაც იგივე ქმედების განმახორციელებელი სხვა პირები (რომლებიც მონაცემთა ბაზაში დარეგისტრირდნენ 2013 წლის 1 ივნისამდე) აღნიშნულ უფლებას არ კარგავენ. სადავო ნორმას სახელმწიფო ქონების უნებართვოდ სარგებლობის შემაკავებელი ეფექტი გააჩნია არა ზოგადად, არამედ მხოლოდ იმ პირების მიმართ, რომლებიც სოციალურად დაუცველთა ბაზაში რეგისტრირებულნი არ არიან. ამდენად, აშკარაა, რომ სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის მხოლოდ იმ პირების ნაწილზე გავრცელება, რომლებმაც სადავო ნორმის მიღების შემდგომ დაიწყეს სახელმწიფო საკუთრებაში უნებართვოდ ცხოვრება, არათუ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას არ ემსახურება, არამედ პირიქით, ამცირებს გამოყენებული ღონისძიების ეფექტურობას“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„მონაცემთა ბაზაში რეგისტრაცია თავისთავად არ გულისხმობს სოციალური დახმარების მიღებას. სოციალურ დახმარებას იღებს მხოლოდ მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებულ პირთა ნაწილი. ამდენად, მონაცემთა ბაზაში რეგისტრაციის გაუქმება თავისთავად არ გულისხმობს პირის მიერ გარკვეული შემოსავლის დაკარგვას, მისი ფინანსური მდგომარეობის გაუარესებას. შესაბამისად, სადავო ნორმით დიფერენცირებულ პირთა ნაწილი ამ თვალსაზრისითაც ერთნაირ მდგომარეობაში არიან. ორივე წრეში შეიძლება არსებობდნენ პირები, რომლებიც სადავო ნორმის მიღებამდე არ იღებდნენ სოციალურ დახმარებას, თუმცა შემდგომში დადგნენ მსგავსი საჭიროების წინაშე“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სოციალურ დახმარების მიღების უფლების წარმოშობა დაკავშირებული პირის მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობასთან და ამ მდგომარეობიდან წარმოშობილ საჭიროებებთან. შესაბამისად, ბუნებრივია, სოციალური დახმარების შეწყვეტამ შესაძლოა გამოიწვიოს სოციალური დახმარების მიმღებ პირთა მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობაში ჩაყენება. ამავე დროს, მძიმე სოციალურ მდგომარეობაში ყოფნა, ზემოთ ხსენებული პირების მსგავსად, თანაბრად მტკივნეულია იმ პირებისთვისაც, რომელთაც სადავო ნორმის მიღების შემდეგ წარმოეშვათ სოციალური პრობლემები. ასეთ პირებს აქვთ თანაბარი საჭიროება და მოლოდინი, რომ სახელმწიფო მათ მატერიალურად დაეხმარება. ამდენად, მძიმე სოციალური მდგომარეობა წარმოადგენს იმ კრიტერიუმს, რომელსაც სოციალური დახმარების მიმღები ყველა პირი აკმაყოფილებს. მოსარჩელის მსგავს პირთა ჯგუფისთვის მონაცემთა რეგისტრაციაზე უარის თქმა, სოციალური დახმარების მიღების კუთხით, ისეთივე მტკივნეულია, როგორც სოციალურად დაუცველთა ბაზაში უკვე რეგისტრირებული პირისთვის რეგისტრაციის გაუქმება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, უკვე დანიშნული სოციალური დახმარების გაუქმების მტკივნეულობაც კი ვერ გაამართლებს ერთნაირი საჭიროების მქონე ერთსა და იმავე პირობებში მყოფ პირებს შორის დიფერენცირებულ მოპყრობას.
სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის წარმოსაჩენად უნდა დასაბუთდეს, რომ დადგენილ დიფერენცირებულ მოპყრობას გონივრული ახსნა გააჩნია დიფერენცირების მომენტში. მსგავს ახსნად კი არ გამოდგება პოზიცია, რომლის თანახმადაც, გარკვეული, განუსაზღვრელი დროის გასვლის შემდეგ შესაძლოა დიფერენცირება თავისთავად აღმოიფხვრას“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სადავო ნორმის თანახმად, პირი ვერ დარეგისტრირდება სოციალურად დაუცველ ოჯახების ერთიან ბაზაში, თუ ის უნებართვოდ ცხოვრობს სახელმწიფო საკუთრებაში. მოცემულ შემთხვევაში ნათლად გამოკვეთილია პირთა წრე, რომელზედაც სადავო ნორმას მკაფიო ეფექტი გააჩნია. ესენი არიან პირები, რომლებიც რეალურად საჭიროებენ სახელმწიფოს მხრიდან მატერიალურ დახმარებას. ცხადია, მატერიალურად შეძლებული პირებისათვის სოციალურად დაუცველთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის შეზღუდვა ნაკლებად რელევანტურია. მათ შესაძლოა არც დარეგისტრირების ინტერესი გააჩნდეთ და არც სოციალური დახმარების მიღების რეალური პერსპექტივა. ამდენად, სადავო ნორმით დადგენილი წესი მიემართება სწორედ ისეთ პირებს, რომლებიც მძიმე სოციალურ პირობებში იმყოფებიან და სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად ისინი კარგავენ სოციალური დახმარების მიღების შესაძლებლობას.
რეგულირების ადამიანის ღირსების შემლახველად მიჩნევისათვის აუცილებელი არ არის, კანონმდებელს უშუალოდ ადამიანის ღირსების შელახვის მიზანი ამოძრავებდეს. ხშირ შემთხვევაში, ნორმატიული აქტის მიმღებ ორგანოს შესაძლოა გააჩნდეს მკვეთრად გამოხატული, ღირებული ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, თუმცა მიზნის მისაღწევად გამოყენებულმა საშუალებებმა, თავიანთი ინტენსივობით და მოქმედების ეფექტებით, შესაძლოა მაინც ხელყოს ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური უფლება“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სადავო ნორმით დადგენილი მოთხოვნებიდან გამომდინარე, იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო ქონებაში უნებართვოდ მცხოვრები პირები დატოვებენ სახელმწიფო საკუთრებას, მათ მიეცემათ მონაცემთა ბაზაში დარეგისტრირების უფლება და, შესაბამისად, აღუდგებათ სოციალური დახმარების მიღების შესაძლებლობა. ამდენად, აშკარაა, რომ სადავო ნორმის შემოღებით, მოპასუხე მხარე სოციალური დახმარების მიღების შესაძლებლობას იყენებს პირების მძიმე არჩევანის წინაშე დაყენებისთვის. იგი ამ ფორმით ცდილობს, აიძულოს ადამიანები, გაათავისუფლონ უნებართვოდ დაკავებული სახელმწიფო საკუთრება, რომლებიც ძირითად შემთხვევებში წარმოადგენს პირის ერთადერთ საცხოვრებელ ადგილს.
მნიშვნელოვანია იმის გათვითცნობიერება, რომ საარსებო შემწეობის მიზანს ადამიანის პირველადი მოთხოვნილებების, მათ შორის, საკვებით, სასმელი წყლითა და საჭირო მედიკამენტებით უზრუნველყოფა წარმოადგენს. აღნიშნულის გარეშე შესაძლოა, კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს თავად ადამიანის არსებობაც კი“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„ხშირ შემთხვევებში სოციალური დახმარების მიღება ადამიანების ფიზიკურ გადარჩენისა და განვითარების პერსპექტივის შექმნას ემსახურება. ამდენად, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის სოციალურ-ეკონომიკური გაჭირვების მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენება სცდება იძულების ღონისძიებისათვის დამახასიათებელი დასაშვები ზემოქმედების ფარგლებს…სოციალური დახმარების მიღების შესაძლებლობის წართმევა, თავისი არსით, წარმოდგენს იმგვარ ღონისძიებას, რომელიც არ შეიძლება სახელმწიფო ქონების დასაცავად იქნეს გამოყენებული, იძულების ღონისძიების სახით. სადავო ნორმით დადგენილი ღონისძიება ორიენტირებულია მხოლოდ დასახული მიზნის მიღწევაზე, ხოლო მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებულია ადამიანების მძიმე სოციალური მდგომარეობა“.
„სოციალური შემწეობის ფუნქციას ადამიანის პირველადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების გარდა ამ უკანასკნელის საზოგადოებაში ინტეგრაცია წარმოადგენს, რაც აგრეთვე განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია. სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფი ადამიანი, რომელიც მოკლებულია ელემენტარულ საყოფაცხოვრებო პირობებს, აგრეთვე სერიოზული დაბრკოლებები ექმნება საზოგადოებრივი ცხოვრების ამა თუ იმ ასპექტში მონაწილეობისას. საზოგადოებრივი ცხოვრების ამა თუ იმ ასპექტიდან პირის გარიყვა ქმნის სერიოზულ რისკს ე.წ. ჩრდილქვეშ მყოფი საზოგადოების შექმნისთვის, რომელიც სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფორმით უარყოფითად აისახება სახელმწიფოს კეთილდღეობაზე.
სადავო ნორმის საფუძველზე პირის სოციალურად დაუცველთა ბაზაში რეგისტრაციის შეზღუდვით, სახელმწიფო გაცნობიერებულად ტოვებს სოციალური დახმარების გარეშე პირებს, რომლებსაც, მისივე შეფასებით, ეს უკანასკნელი გადარჩენისათვის და საზოგადოებაში ინტეგრაციისთვის სჭირდებათ. ამდენად, სახელმწიფო ადამიანების გაჭირვებას, მათ მოწყვლადობას იყენებს სახელმწიფო საკუთრების დასაცავად“
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
„სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას არარელევანტურია სახელმწიფო ქონების უკანონო გამოყენების აღსაკვეთად მოსარჩელეთა იძულებით გამოსახლება რამდენად აკმაყოფილებს კონსტიტუციურ მოთხოვნებს. შესაბამისად, ასევე არარელევანტურია არგუმენტი, რომელის მიხედვითაც ვინაიდან დასაშვებია მოსარჩელეთა სადავო ქონებიდან გამოსახლება, ასევე დასაშვები უნდა იყოს მათთვის არჩევანის მინიჭება, ან დატოვონ ქონება ან დათმონ სოციალური დახმარების მიღების უფლება. აღნიშნული არგუმენტაცია შეიძლება რელევანტური იყოს სახელმწიფო საკუთრების გათავისუფლების წესის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში სასამართლო წყვეტს არა იმას, მოსარჩლეებმა უნდა გაათავისუფლონ თუ არა უკანონოდ დაკავებული ქონება, არამედ იმას თუ რამდენად შეესაბამება ღირსების კონსტიტუციურ უფლებას სოციალური დახმარების მიღების უფლების ჩამორთმევის იძლებით ღონისძიებად გამოყენება“.
საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. №2/3/663 . 11 მაისი, 2018
-
„აღსანიშნავია, რომ ღირსების უფლების ერთ–ერთი პრაქტიკული გამოხატულება ადამიანის, როგორც თავისუფალი ინდივიდის და ძირითადი უფლებების მქონე სუბიექტად მიჩნევაში მდგომარეობს.“
-
„ამავდროულად, არასრულწლოვანი პირების ფიზიკური თუ ფსიქიკური განვითარების დონის შესაბამისად, შესაძლოა, განსხვავებული იყოს მათი კონსტიტუციური უფლებით სარგებლობის პირობები. ცხოვრების ამა თუ იმ სფეროში გაცნობიერებული, ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღების უნარი არასრულწლოვან პირებს სრულწლოვან პირებთან შედარებით მნიშვნელოვნად ნაკლები აქვთ. ხსენებულიდან გამომდინარე, მათივე ინტერსების დასაცავად შეზღუდულია არასრულწლოვანის ზოგადი თავისუფლების ფარგლები. არასრულწლოვანი პირები ასაკის შესაბამისად საჭიროებენ განსაკუთრებულ მზრუნველობას, რათა დაცული იყოს მათი ინტერესები და ეჭვქვეშ არ დადგეს მათი ნორმალური განვითარება.
არასრულწლოვანი პირების ზედამხედველობისა და აღზრდის კონტექსტში უაღრესად მნიშვნელოვანია მშობლების როლი. როგორც წესი, არასრულწლოვანი პირები თავისთავად არ ფლობენ საკუთარი თავის მოვლის სათანადო უნარებსა და შესაძლებლობებს. ისინი ექვემდებარებიან მშობლების მიერ ზედამხედველობას და მზრუნველობას, ამავდროულად, იმ შემთხვევაში, თუ რაიმე მიზეზის გამო არ ხერხდება მშობლების მხრიდან არასრულწლოვანი პირის მზრუნველობა, სახელმწიფო მისი ინტერესების დასაცავად, ნორმალური განვითარების ხელშესაწყობად, სათანადო მექანიზმებით უზრუნველყოფს მშობლის როლის ჩანაცვლებას. ასეთ ვითარებაში სახელმწიფო კისრულობს parens patriae ფუნქციას. ცხადია, ამა თუ იმ შემთხვევის სპეციფიკიდან გამომდინარე, განსხვავებულია სახელმწიფო მზრუნველობის ფორმები და მასშტაბები.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არასრულწლოვანთა მიმართ კონსტიტუციური უფლებები სპეციფიკური სტანდარტებით ვრცელდება. მათი მოქმედების ფარგლები დამოკიდებულია თავად უფლების ხასიათსა და ურთიერთობის თავისებურებებზე.“
