-
“საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს, საქართველოში მცხოვრებ სხვა ფიზიკურ პირებს და საქართველოს იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი, ანუ ეს მუხლი გამორიცხავს საკონსტიტუციო სასამართლოში „აბსტრაქტული კონტროლის“ პრინციპის საფუძველზე ფიზიკური პირის მიმართვას.“
საქართველოს კონსერვატიული (მონარქისტული) პარტიის თავმჯდომარე თემურ ჟორჟოლიანი და იგორ გიორგაძის ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/3/250-269, 9 ივლისი, 2004
„ძალადაკარგულ ნორმაში ცვლილებების განხორციელება შეუძლებელია და ეს, ასევე, სცილდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო შეზღუდულია ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შეფასებით, რაც პრინციპულად განსხვავდება კანონიერების პრობლემის გადაწყვეტისაგან. თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის პრობლემას გადაწყვეტს ზემდგომი, კონსტიტუციის შესაბამისი აქტის გამოყენებით და ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის მტკიცებას საფუძვლად დაუდებს ზემდგომი, კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმის არსებობას, ის პრაქტიკულად არ შეასრულებს თავის ფუნქციას და პირდაპირ დანიშნულებას. კოლიზიის გადაწყვეტისას ზემდგომი აქტისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით სადავო ნორმის კონსტიტუციურად აღიარების შემთხვევაში სასამართლო არსებითად იმსჯელებს არა სადავო ნორმის შინაარსზე, არამედ მოუწევს ზემდგომი აქტის კონსტიტუციურობის შეფასება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის ვერც ზემდგომი აქტის არსებობით გაამართლებს სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობას. ამით კი საკონსტიტუციო სასამართლო გასცდება სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებს – იმსჯელებს არა სადავო ნორმაზე, არამედ მის ზემდგომ ნორმაზე, რომლის კონსტიტუციურობის გარკვევას მოსარჩელე მას არ სთხოვს გარდა ამისა, ასეთი პრაქტიკის დაშვების შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო დაივალდებულებს თავს, ყველა საქმეზე შეაფასოს სადავო ნორმის და განსაკუთრებით კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების კანონიერება – ზემდგომ აქტებთან შესაბამისობა, რაც საერთო სასამართლოების კომპეტენციაა და შესაბამისად, გამოიწვევს კომპეტენციათა აღრევას.
საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/2/434, 27 აგვისტო, 2009
„განსხვავებულია საკონსტიტუციო სასამართლოში და საერთო სასამართლოში უფლების დაცვის შედეგები. საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურ აქტს ძალადაკარგულად აცხადებს, მაშინ როდესაც საერთო სასამართლოში პირს შეუძლია მოითხოვოს აქტის როგორც ძალადაკარგულად, ისე ბათილად ცნობა. მაშასადამე საკონსტიტუციო სასამართლოს და საერთო სასამართლოებს აქვთ განსხვავებული კომპეტენცია, ისინი პირებს სთვაზობენ უფლების განსხვავებული დაცვის საშუალებებს და თვისობრივად განსხვავებულ სამართლებრივ შედეგს.“
საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/2/434, 27 აგვისტო, 2009
„საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანი და დანიშნულებაა კონსტიტუციურ უფლებათა ისეთი გამარტება, რომელიც კონსტიტუციის მიზნების, კონსტიტუციით განმტკიცებული ღირებულებების და თავად ძირითადი უფლების არსის შესაბამისია, რაც უზრუნველყოფს უფლების პრაქტიკულად, რეალურად და ეფექტურად სარგებლობას და არ გამოფიტავს მას თეორიულ და ილუზორულ უფლებამდე.“
საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/1/477, 22 დეკემბერი, 2011
„მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, მოპასუხის მიერ სარჩელის ცნობა არც სასამართლოში საქმის განხილვის შეწყვეტას განაპირობებს და არც ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის აუცილებლობას. მოპასუხის მიერ სარჩელის ცნობა არ ათავისუფლებს საკონსტიტუციო სასამართლოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების ვალდებულებისაგან. ამ პროცესში, ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია როგორც მოსარჩელის, ისე საქართველოს პარლამენტის მიერ ნორმის არაკონსტიტუციურობის მტკიცების არგუმენტაციის შესწავლა, გაანალიზება. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას არ შემოიფარგლება მხოლოდ მხარეთა მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაციით. საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის სპეციფიკურობიდან გამომდინარე (სასამართლო მსჯელობს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე, რომელიც ვრცელდება პირთა განუსაზღვრელ წრეზე და მრავალჯერადი გამოყენებისაა), ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას და გადასინჯვას არ ექვემდებარება, ბუნებრივია, სასამართლო ვალდებულია, მხარეთა მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებების შეფასების პარალელურად, სრულყოფილად გამოიკვლიოს და გააანალიზოს ყველა შესაძლო გარემოება, არგუმენტი, რომელმაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებაზე.“
„სასამართლო წყვეტს პრობლემას და თუ ის სხვა ნორმებშიც მეორდება, ამ ნორმებს სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგად ეცლება ნორმატიული შინაარსი. შესაბამისად, კანონმდებლობაში იდენტური შინაარსის და პრობლემის გამომწვევი ნორმის (ნორმების) შენარჩუნების შემთხვევაში, ის გადაწყვეტილების უგულებელმყოფელ და დამძლევ ნორმად ჩაითვლება.“
„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქმის განხილვის მომენტისთვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას, თუ არ არსებობს ამავე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი. კერძოდ, საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო ნორმის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად…
სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობამ ყველა შემთხვევაში შეიძლება არ გამოიწვიოს სადავოდ გამხდარი ნორმატიული შინაარსის გაუქმება. ნორმის გაუქმების შემდეგ, იგი შეიძლება ჩანაცვლებულ იქნეს სხვა ისეთი დებულებით, რომელიც სრულად ან ნაწილობრივ შეინარჩუნებს მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარ ნორმატიულ შინაარსს…
ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში საქმის განხილვის ავტომატური შეწყვეტა გამოიწვევს კონსტიტუციური კონტროლის აბსოლუტურ დამოკიდებულებას სამართალშემოქმედების დინამიკურ პროცესზე, რამაც შესაძლებელია არაგონივრულად გაართულოს საკონსტიტუციო სასამართლოში უფლების დაცვა და დაუშვას სამართალშემოქმედებითი პროცესით ბოროტად სარგებლობის შესაძლებლობა, ეს კი უარყოფითად აისახება კონსტიტუციის მეორე თავით გარანტირებული უფლებების ეფექტიან უზრუნველყოფაზე.
მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმის ძალადაკარგულ რედაქციაზე მსჯელობა წარმოადგენს მოსარჩელის უფლების დაცვის პრევენციულ საშუალებას, ვინაიდან „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4 და 41 პუნქტების მიხედვით, დაუშვებელია ისეთი სამართლებრივი აქტის მიღება, რომელიც შეიცავს იმ შინაარსის ნორმებს, რომლებიც სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად. ამასთან, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ.“
„საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვისას კანონმდებელი ვალდებულია, დაიცვას გონივრული ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის. საკონსტიტუციო სასამართლოს კი ევალება, რომ მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში, კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის კონფლიქტის დროს, გაავლოს ზღვარი, რომელიც ამ ინტერესებს შორის კონსტიტუციურ ბალანსს ასახავს.“
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციის პრინციპებთან სადავო ნორმის შესაბამისობაზე არ მსჯელობს, მაგრამ სავალდებულოდ მიიჩნევს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოიყენოს მათი რესურსი კონსტიტუციის სწორი განმარტებისა და ადამიანის უფლებების ადეკვატური დაცვისათვის.“
საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/1/574, 23 მაისი, 2014
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 41 პუნქტის მიხედვით, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ.
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 41 პუნქტი, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პროცესის ეკონომიურობის პრინციპის დაცვას, კერძოდ, იმ პირობებში, როდესაც გასაჩივრებული საკითხი მატერიალური თვალსაზრისით სასამართლოს უკვე გადაწყვეტილი აქვს, საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უწევს ნორმის კონსტიტუციურობაზე საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში განმეორებით მსჯელობა. მეორე მხრივ, ხსენებული ნორმა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საკუთარი გადაწყვეტილების შესრულების ზედამხედველობისა და ადამიანის უფლებათა დარღვევის პრევენციის ეფექტურ მექანიზმს.
საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების „დამძლევ ნორმად“ მიჩნევისას, ის ითვალისწინებს კონკრეტული საქმის გარემოებებს და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში აფასებს, იმეორებს თუ არა ახალი ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ წარსულში არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს. თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მივა დასკვნამდე, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმა შინაარსობრივად მსგავსია იმ ნორმისა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით უკვე ცნობილ იქნა არაკონსტიტუციურად, იგი სადავო ნორმას არსებითი განხილვის გარეშე კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ ცნობს.
საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორებად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის, სადავო ნორმის მიზანმიმართულების, მასში გამოხატული კანონმდებლის ნებისა და სამართლებრივი საშუალებების გათვალისწინებით. შინაარსობრივ მსგავსებასთან გვექნება საქმე, არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, არამედ მაშინაც, როდესაც სადავო ნორმაში მოცემული წესი არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია.
იმის დასადგენად, არსებობს თუ არა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 41 პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები, სადავო ნორმის შინაარსის შეფასებასთან ერთად, სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს ის ლეგიტიმური საჯარო მიზნები, რომელთა მიღწევასაც სადავო ნორმა ემსახურება. სასამართლო ასევე შეიძლება დადგეს ზოგიერთი ფაქტობრივი ან/და სამართლებრივი გარემოებების შეფასების აუცილებლობის წინაშე, თუ ეს გარემოებები არ არსებობდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მომენტისთვის.
შესაბამისად, სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა.“
ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/2/563, 24 ივნისი, 2014
„საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის შინაარსის გარკვევის პროცესში, მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს მისი დროში მოქმედების ფარგლები. წესი, რომელიც მოქმედებს შეზღუდული ვადით, შესაძლებელია იწვევდეს უფლების იმაზე ნაკლები ინტენსივობით შეზღუდვას, ვიდრე მუდმივად მოქმედი წესი. ნორმები, რომლებიც შინაარსობრივად იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმით დადგენილ ქცევის წესს, თუმცა დროებითი ხასიათი აქვს, ცალკეულ შემთხვევაში, შესაძლოა, მართლაც იქნეს განხილული როგორც ისეთი განსხვავებული ნორმატიული მოცემულობა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საჭიროებს ახალი პროცესის ფარგლებში არსებით განხილვას. მაგალითად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო ნორმა, რომელიც განუსაზღვრელი ვადით ითვალისწინებდა რომელიმე უფლების შეზღუდვას და მიუთითა, რომ ნორმის არაკონსტიტუციურობას იწვევდა პირის უფლებაში ჩარევის მომეტებული ინტენსივობა, რაც განპირობებულია სწორედ უფლების განუსაზღვრელი ვადით შეზღუდვით, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების შემდგომ მიღებული ქცევის იგივე წესის შემცველი ნორმა, რომელიც განსაზღვრული ვადით მოქმედებს, შეიძლება შეფასდეს როგორც განსხვავებული ნორმატიული მოცემულობა, რომელიც ავტონომიურად საჭიროებს არსებით განხილვას. თუმცა იმ შემთხვევაში, თუ პირის უფლების შემზღუდველი ნორმატიული რეგულირება ლოგიკურად არ უკავშირდება დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს და, შესაბამისად, არ წარმოადგენს მისი მიღწევის საშუალებას, პირის უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის ხარისხს, ნორმის კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, არ გააჩნია არსებითი მნიშვნელობა. ასეთი ნორმა, პირის უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის შეფასების გარეშეც, უკვე არაკონსტიტუციურია. უფლების შემზღუდველი ნორმატიული აქტის მოქმედების ვადას, არც იმ შემთხვევაში აქვს არსებითი მნიშვნელობა, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებით დადგენილია, რომ კონსტიტუციური უფლების დარღვევა გარდაუვალია სადავო ნორმით უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის მიუხედავად.“
ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/2/563, 24 ივნისი, 2014
„საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვა უკავშირდება მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური დებულებების შინაარსის განმარტებას, მიმდინარე ნორმატიული ბაზის ანალიზს, თანამედროვე საერთაშორისო პრაქტიკისა და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალში არსებული სტანდარტების მრავალმხრივ შესწავლას. ამავე დროს, განსახილველი საქმეების სპეციფიკის გათვალისწინებით, არის შემთხვევები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო დგას მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის, სხვადასხვა სამთავრობო თუ არასამთავრობო დაწესებულებებიდან ინფორმაციის გამოთხოვის, მოწმეთა, ექსპერტთა და სპეციალისტთა მოწვევისა და დაკითხვის, საზღვარგარეთ მოქმედი საერთაშორისო ორგანიზაციების თუ ფორუმებიდან ექსპერტული მოსაზრებების გამოთხოვის საჭიროების წინაშე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცალკეულ შემთხვევაში, განსახილველი საქმეების კომპლექსურობის გათვალისწინებით, სადავო აქტით განსაზღვრული საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის ვადა შესაძლებელია საკმარისი არ აღმოჩნდეს საქმის გარემოებების სრულყოფილი გამოკვლევისთვის. საქმის გარემოებების სრულყოფილი გამოკვლევის გარეშე კი საკონსტიტუციო სასამართლოს არ ექნება ობიექტური შესაძლებლობა, მიიღოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება, რაც ეჭვქვეშ აყენებს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობისა და კონსტიტუციის მე-2 თავით აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან გარანტს. სხვა კომპეტენციებთან ერთად, საკონსტიტუციო სასამართლო ამ ფუნქციას ახორციელებს ფიზიკური და იურიდიული პირების სარჩელების/წარდგინების საფუძველზე, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შემოწმებისა და არაკონსტიტუციური ნორმატიული აქტების ძალადაკარგულად გამოცხადების გზით.“
„საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები ხშირად არ ვრცელდება გადაწყვეტილების მიღებამდე წარმოშობილ სამართლებრივ ურთიერთობებზე და არსებობს საფრთხე, რომ პირის უფლებაში აღდგენა არ მოხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ.“
„ამ მხრივ გარკვეული თავისებურებებით ხასიათდება სისხლის სამართალწარმოება. კერძოდ, კანონმდებლობა ითვალისწინებს სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი. ამდენად, სისხლის სამართლის საქმეებზე საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას გარკვეული ეფექტი გააჩნია გადაწყვეტილების მიღებამდე გადაწყვეტილ სამართალურთიერთობებზეც. თუმცა, რიგ შემთხვევებში, სისხლის სამართლის/სისხლის სამართლის საპროცესო კანონი შესაძლებელია იმდენად შეუქცევად და გამოუსწორებელ ზიანს იწვევდეს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდგომ მოსარჩელისთვის აზრი დაკარგოს ამ კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობამ და ვერ მოხერხდეს მისი დარღვეული უფლებების აღდგენა.“
„კანონმდებლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერებას ითვალისწინებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს რეალური საფრთხე, რომ სადავო ნორმის მოქმედება გამოიწვევს მხარისათვის გამოუსწორებელ შედეგებს. შესაბამისად, სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების ინსტიტუტი მიმართულია იმ აუცდენელი და შეუქცევადი საფრთხეების პრევენციისკენ, რომელიც შეიძლება მოჰყვეს სადავო აქტის მოქმედებას და რომლის გამოსწორება შესაძლებელია ვერ მოხერხდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ამ აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგაც. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი ცხადყოფს, რომ სასამართლო მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში მიმართავს სადავო აქტის მოქმედების შეჩერების ღონისძიებას, მხოლოდ მაშინ, როდესაც მხარისათვის გამოუსწორებელი ზიანის მიყენების საფრთხე აშკარაა და არ არსებობს მესამე პირებისა და საზოგადოებრივი ინტერესების გაუმართლებელი შეზღუდვის რისკები. სადავო აქტის მოქმედების შეჩერება წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვან პრევენციულ უფლებადაცვით მექანიზმს და მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს საკონსტიტუციო სასამართლოს ეფექტიანობას.“
„კონსტიტუცია თავადვე განსაზღვრავს მასში რეგლამენტირებული უფლების შინაარსსა და მოცულობას. კონსტიტუციური უფლებების შინაარსზე, ისევე როგორც კონსტიტუციური უფლების აღსაწერად გამოყენებულ ტერმინთა მნიშვნელობაზე, ზეგავლენას ვერ მოახდენს ის, თუ როგორ ხდება კანონმდებლობით მათი რეგლამენტაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის კანონი შესაფასებელ მოცემულობას წარმოადგენს და არა კონსტიტუციური სტანდარტების განმსაზღვრელ ინსტრუმენტს. კონსტიტუციური ტერმინის განმარტებისას, სასამართლომ შეიძლება იხელმძღვანელოს უფლების არსით, რომელთან მიმართებაშიც არის გამოყენებული ესა თუ ის ტერმინი, კონსტიტუციური ნორმ(ებ)ის სტრუქტურით, კონსტიტუციის სხვა ნორმებში მოცემული მსგავსი ტერმინების შინაარსის ანალიზით და სხვა.
კონკრეტულ საქმეზე მსჯელობისას საკონსტიტუციო სასამართლო არ ახდენს კონსტიტუციური ნორმების ამომწურავ განმარტებას. კონსტიტუციურ ნორმათა შინაარსის განმარტება ყოველი კონკრეტული გადაწყვეტილების კონტექსტში ხდება, ამომწურავი განმარტების გაკეთება, ხშირ შემთხვევაში, შესაძლოა შეუძლებელიც და არასწორიც იყოს.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის კონსტიტუციური სარჩელის ცნობა მხოლოდ ერთადერთს შეიძლება გულისხმობდეს – მოპასუხის მხრიდან სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის მოსარჩელის მიერ დასახელებული მიზეზების გაზიარებას, შედეგად, ნორმის სწორედ მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად მიჩნევას. სადავო დებულების ნებისმიერი სხვა მიზეზით და სხვა ნორმატიული შინაარსით არაკონსტიტუციურად მიჩნევა ვერ ჩაითვლება სარჩელის ცნობად, ვინაიდან შეუძლებელია სარჩელი ცნო იმ შინაარსით, რომელიც მას უბრალოდ არ გააჩნია. სარჩელის არსი და მიზანი არის, პირველ რიგში, მოსარჩელის პრობლემის დემონსტრირება და სწორედ ამ პრობლემის მიზეზით ნორმის ან მისი კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნა. შესაბამისად, სარჩელის ცნობაც გულისხმობს მოსარჩელის მიერ დასახელებული პრობლემების გაზიარებას, მათზე დათანხმებას და სწორედ მათ არაკონსტიტუციურად მიჩნევას.
რაც შეეხება იმ გარემოებას, რომ მოპასუხე სადავო ნორმის ახალი რედაქციით სავარაუდოდ, მოსარჩელის პრობლემასაც მოაგვარებს საკუთარი კეთილი ნებით, თავისთავად, ეს სარჩელის ცნობად ვერ ჩაითვლება, რადგან იმ საკითხის განსხვავებულად მოწესრიგება, რისი შეუსრულებლობაც კანონმდებელს კონსტიტუციის დარღვევად არ ეთვლება, ვერც სარჩელის ცნობად ჩაითვლება.
როგორც უკვე აღინიშნა, არც კონსტიტუციური სარჩელის ცნობა და არც მოპასუხის კეთილი ნების გამო მოსარჩელის პრობლემის საკანონმდებლო მოწესრიგება საკონსტიტუციო სასამართლოს არ ათავისუფლებს ვალდებულებისგან, შეაფასოს გასაჩივრებული დებულების კონსტიტუციურობა.“
„ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო თავად განეკუთვნება ხელისუფლების ერთ-ერთ შტოს – სასამართლო ხელისუფლებას. კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულების და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით, ხოლო საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანოა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო.
ბუნებრივია, საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა, ხელისუფლების სხვა შტოების მსგავსად, კანონმდებლის მხრიდან გარკვეულ რეგულირებას უნდა დაექვემდებაროს, მათ შორის, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი ნორმების დადგენის კუთხითაც. კონსტიტუცია ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ სასამართლოს უფლებამოსილება, მისი შექმნისა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება კონსტიტუციით და ორგანული კანონით, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების შერჩევის, დანიშვნისა და არჩევის, მათი უფლებამოსილების შეწყვეტის, აგრეთვე საკონსტიტუციო სამართალწარმოების და სასამართლოს საქმიანობის სხვა საკითხები განისაზღვრება კანონით.“
„საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით.“
საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები – ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები – ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/5/768,769,790,792, 29 დეკემბერი, 2016
„საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ უმთავრეს ფუნქციას წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვა ხელისუფლების მხრიდან არათანაზომიერი ჩარევისაგან. მნიშვნელოვანია, მისი საქმიანობის მარეგულირებელი კანონმდებლობა იმგვარად იყოს ჩამოყალიბებული, რომ ეჭვქვეშ არ დადგეს სასამართლოს მიერ ადამიანის უფლებების ჯეროვნად დაცვის შესაძლებლობა.“
საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები – ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები – ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/5/768,769,790,792, 29 დეკემბერი, 2016
„მოქმედ კონსტიტუციურსამართლებრივ სივრცეში საკონსტიტუციო სასამართლოს როლის, ფუნქციის და დანიშნულების გათვალისწინებით, საკანონმდებლო ორგანო განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს სასამართლოს საქმიანობასთან დაკავშირებული რეგულირებების შემუშავებას. მნიშვნელოვანია, საკანონმდებლო ხელისუფლების ქმედებებმა არ გამოიწვიოს მისი მაკონტროლებელი ორგანოს, საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის შეფერხება და პარალიზება, რაც არაეფექტურს გახდის მთლიანად კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელების პროცესს და დაარღვევს შეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციურ სტრუქტურას.
ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის მოწესრიგების პროცესში საკანონმდებლო ორგანო სარგებლობს შეზღუდული დისკრეციით. კანონმდებლის დისკრეციის ზღვარი გადის იქ, სადაც საფრთხე ექმნება საკონსტიტუციო სასამართლოს გამართულ ფუნქციონირებას, მის მიერ კონსტიტუციური კონტროლის ჯეროვნად, სწრაფად, ეფექტურად და კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად წარმართვას.
კანონმდებელი საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის მოწესრიგების პროცესში შეზღუდულია თავად კონსტიტუციის მოთხოვნებით, მათ შორის, იმ ფუძემდებლური კონსტიტუციური პრინციპებით, რომლებიც უზრუნველყოფს ხელისუფლების დანაწილებას და ხელისუფლების შტოთა დაბალანსების, ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების მექანიზმის ქმედითობას.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო წარმოადგენს კონსტიტუციურ ორგანოს, რომელიც უფლებამოსილია, განმარტოს კონსტიტუცია და კონსტიტუციასთან შეუსაბამო კანონმდებლობის გაუქმების გზით დაიცვას კონსტიტუციის უზენაესობა, უზრუნველყოს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა და მოაქციოს ხელისუფლების საქმიანობა კონსტიტუციით დადგენილ ჩარჩოებში. საკონსტიტუციო სასამართლო არ წარმოადგენს პოლიტიკურ ორგანოს, რომელიც გადაწყვეტილებებს იღებს პოლიტიკური მიზანშეწონილობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ემყარება კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის განმარტებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით ხდება კონსტიტუციის შინაარსის ობიექტური, მიუკერძოებელი დადგენა.“
„საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმების შინაარსის განსაზღვრას უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს და ძირითადი უფლებების დაცვა სწორედ კონსტიტუციით დადგენილ ინსტიტუტუციურ ჩარჩოში უნდა მოხდეს.
საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის განმსაზღვრელი კონსტიტუციური ნორმები არ უნდა იქნეს განხილული როგორც კონსტიტუციის უმთავრესი მიზნის – ადამიანის ძირითადი უფლებებით სარგებლობის გამომრიცხავი დებულებები.“
„საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კოლეგიური კონსტიტუციური ორგანოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად აუცილებელ მონაწილე წევრთა მინიმალური რაოდენობის განსაზღვრა ემსახურება ამ გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობის უზრუნველყოფას. აუცილებელია, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღება არ მოხდეს იმგვარად, რომ დამსწრეთა მცირე რაოდენობის გამო ეჭვქვეშ დადგეს გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობა.
ამავე დროს, გადაწყვეტილების მიმღები პირების მინიმალური ოდენობა არ უნდა განისაზღვროს იმგვარად, რომ შეაფერხოს ან/და გაუმართლებლად გაართულოს საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა, რითაც ეჭვქვეშ დადგება საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით უფლების დაცვის შესაძლებლობა. იმ შემთხვევაში, თუ ეს მინიმალური ოდენობა იქნება არაგონივრულად მაღალი, მოსამართლეთა ობიექტური მიზეზით დაუსწრებლობის შემთხვევებმა შესაძლოა, გამოიწვიოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პარალიზება.“
„საქმის განხილვისას და გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა დასწრების მაღალი კვორუმის მოთხოვნა არაგონივრულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს პრობლემას იწვევს ინსტიტუციურ დონეზე და აჩენს საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც ინსტიტუტის შეფერხების მნიშვნელოვან რისკებს. ზოგადად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებს აქვთ კონსტიტუციური ვალდებულება, დაესწრონ სხდომებს და მიიღონ მონაწილეობა საქმის განხილვაში. თუმცა მოსამართლეთა კვორუმის ნებისმიერი რაოდენობით განსაზღვრის შემთხვევაშიც, ყოველთვის იარსებებს იმის შესაძლებლობა, რომ მოსამართლეთა გარკვეული რაოდენობა ობიექტური მიზეზებით, რაღაც პერიოდის განმავლობაში, ვერ მოახერხებს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე დასწრებას და კვორუმი ვერ შეიკრიბება.“
„კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული ოდენობა ჩაითვლება არაკონსტიტუციურად იმ შემთხვევაში, თუ ის არაგონივრულია და იწვევს სასამართლოს პარალიზებას. მოცემულ შემთხვევაში დადგენილია სულ მცირე 7 წევრის დასწრების ვალდებულება. ე.ი. სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ სხდომას არ ესწრება 3 ან მეტი წევრი. უნდა აღინიშნოს, რომ წინამდებარე გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტა 10-წლიანი ვადის შემდეგ დაუყოვნებლივ, იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ არ განაწესა ახალი წევრი და ეს სასამართლოს საქმიანობის პარალიზებას იწვევს. შესაბამისად, გამოირიცხა სასამართლოს ინსტიტუციური შეფერხება ამ მიზეზით. სხვა მხრივ, სასამართლოს პარალიზების საფრთხე არ არის იმდენად მაღალი, რომ სულ მცირე 7 წევრის დასწრების მოთხოვნა არაგონივრულად და უფლების საწინააღმდეგოდ ჩაითვალოს.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო წარმოადგენს კონსტიტუციურ ორგანოს, რომელიც უფლებამოსილია, განმარტოს კონსტიტუცია და კონსტიტუციასთან შეუსაბამო კანონმდებლობის გაუქმების გზით დაიცვას კონსტიტუციის უზენაესობა, უზრუნველყოს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა და მოაქციოს ხელისუფლების საქმიანობა კონსტიტუციით დადგენილ ჩარჩოებში. საკონსტიტუციო სასამართლო არ წარმოადგენს პოლიტიკურ ორგანოს, რომელიც გადაწყვეტილებებს იღებს პოლიტიკური მიზანშეწონილობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ემყარება კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის განმარტებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით ხდება კონსტიტუციის შინაარსის ობიექტური, მიუკერძოებელი დადგენა. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებად უნდა ჩაითვალოს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც მოსამართლეთა ადამიანური ბუნების გათვალისწინებით, მაქსიმალურად არის მიახლოებული საკითხის ობიექტურად ყველაზე სწორ გადაწყვეტასთან.“
„საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების კვალიფიკაციიდან გამომდინარე, ივარაუდება , რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თითოეული წევრის მიერ სწორი გადაწყვეტილების მიღების ალბათობა უფრო მაღალია, ვიდრე – არასწორის. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ასევე მაღალია ალბათობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება უფრო სწორი იქნება, ვიდრე უმცირესობის. ამავე დროს, თუ გადაწყვეტილების მისაღებად მოითხოვება უფრო მაღალი უმრავლესობა, ვიდრე დამსწრეთა უმრავლესობა, არსებობს შესაძლებლობა, რომ მიღებულ იქნეს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელსაც მხარს უჭერს სასამართლოს წევრთა უმცირესობა. ასეთ შემთხვევაში უფრო მაღალია ალბათობა, რომ გადაწყვეტილება იყოს არასწორი.
მაგალითად, იმ პირობებში, როდესაც გადაწყვეტილებას იღებს საკონსტიტუციო სასამართლოს 9 წევრი და კონსტიტუციური სარჩელის დასაკმაყოფილებლად აუცილებელია მინიმუმ 6 წევრის თანხმობა, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილებას მხარს უჭერს სასამართლოს 5 წევრი, ხოლო წინააღმდეგია 4 წევრი, სარჩელი არ დაკმაყოფილდება და საბოლოოდ მიიღება ისეთი გადაწყვეტილება, რომელსაც მხარს უჭერს სასამართლოს უმცირესობა. ასეთი გადაწყვეტის პირობებში მაღალია ალბათობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიღებს არასწორ გადაწყვეტილებას. ამავე დროს, გასათვალისწინებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ლეგიტიმაცია და აღქმა საზოგადოების მხრიდან. ცხადია, საზოგადოებას ნაკლები ნდობა ექნება იმ გადაწყვეტილების მიმართ, რომლის მიღებასაც არ ეთანხმება საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უმრავლესობა.“
„საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კონსტიტუციის ობიექტური და მიუკერძოებელი განმარტების განმახორციელებელი ორგანოს მიერ მაქსიმალურად სწორი გადაწყვეტილების მიღება უზრუნველყოფილია მაშინ, თუ გადაწყვეტილების მიღება ხდება საქმის განხილვაში მონაწილე წევრთა უმრავლესობის მიერ. კანონმდებლობით სხვაგვარი უმრავლესობის დადგენის შემთხვევაში არასწორი გადაწყვეტილების მიღების ალბათობა უფრო მაღალი იქნება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების ზოგად წესად უნდა ჩაითვალოს გადაწყვეტილების მიღება საქმის განხილვაში მონაწილე წევრთა უმრავლესობით. სწორედ ეს არის გადაწყვეტილების მიღების ის ოპტიმალური წესი, რომელიც მაქსიმალურად უზრუნველყოფს ობიექტურად სწორი გადაწყვეტილების მიღებას.“
„ამავე დროს, არსებობს საკითხები, რომელთა შესახებაც არ არის საკმარისი მხოლოდ მაღალი ალბათობით სწორი გადაწყვეტილების მიღება და შესაძლებელია, მოითხოვებოდეს უფრო მკაცრი სტანდარტი. რიგ შემთხვევებში, მისაღები გადაწყვეტილების ლეგიტიმაციისათვის აუცილებელია, რომ გადაწყვეტილება მიიღოს კვალიფიციურმა უმრავლესობამ. ისეთ საკითხებზე, რომლებიც შეეხება მნიშვნელოვანი კონსტიტუციურსამართლებრივი ინსტიტუტების განსაზღვრას, შესაძლოა დადგინდეს გადაწყვეტილების მიღების უფრო მაღალი უმრავლესობა.
მართალია, კვალიფიციური უმრავლესობის შემთხვევებში არსებობს შესაძლებლობა, რომ შინაარსობრივად მიღებულ იქნეს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელსაც მხარს უჭერს საქმის განხილვაში მონაწილე წევრების უმცირესობა და შესაბამისად, არსებობს არასწორი გადაწყვეტილების მიღების უფრო მაღალი ალბათობა, თუმცა ეს რისკები შეიძლება დაბალანსდეს სხვაგვარი გადაწყვეტილების მისაღებად უფრო მაღალი ლეგიტიმაციის აუცილებლობით. კერძოდ, ასეთი ტიპის გადაწყვეტილებების მისაღებად საკმარისი შეიძლება არ იყოს სწორი გადაწყვეტილების მიღების ის ალბათობა, რომელიც მიიღწევა მხოლოდ დამსწრეთა უმრავლესობით. სისტემური კონსტიტუციური საკითხების გადასაწყვეტად შესაძლებელია საკმარისად არ ჩაითვალოს მოსამართლეთა ის უმრავლესობა, რომლებიც შეიძლება რიგ შემთხვევებში სასამართლოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობასაც კი არ წარმოადგენდნენ და ამ შემთხვევაში სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არ იყოს ასახული საკონსტიტუციო სასამართლოს სრული შემადგენლობის ნება. მაღალი მნიშვნელობის სისტემური კონსტიტუციური საკითხების გადაწყვეტისათვის დასაშვებია კანონმდებელმა გადაუხვიოს გადაწყვეტილების დამსწრეთა უმრავლესობით მიღების ზოგადი წესიდან და დაადგინოს უფრო მაღალი უმრავლესობის მოთხოვნა.
როგორც აღინიშნა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილია ზოგადი წესი, რომ კონსტიტუციური სარჩელის დასაკმაყოფილებლად აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მხარდაჭერა. სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მოთხოვნის პირობებში არსებობს იმის რეალური შესაძლებლობა, რომ კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდეს, მაშინ როდესაც არდაკმაყოფილებას მხარს უჭერს მხოლოდ დამსწრე მოსამართლეთა უმცირესობა. მაგალითად, საქმის გადაწყეტისას საკონსტიტუციო სასამართლოს 7 წევრის დასწრების შემთხვევაში, თუ მოსამართლეთა ხმები გაიყო იმგვარად, რომ სარჩელის დაკმაყოფილებას მხარს უჭერს 4 წევრი, ხოლო წინააღმდეგია 3 წევრი, სარჩელი არ კმაყოფილდება. ამდენად, ალბათობა, რომ მიღებულ იქნეს არასწორი გადაწყვეტილება, იმაზე მაღალია, ვიდრე იქნებოდა დამსწრეთა უმრავლესობის მოთხოვნის შემთხვევაში. შესაბამისად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესი წარმოადგენს გადახვევას გადაწყვეტილების დამსწრეთა უმრავლესობის მიღების წესიდან.
როგორც აღინიშნა, ამგვარი გადახვევა დასაშვებია მხოლოდ საგამონაკლისო შემთხვევებში, სისტემურ კონსტიტუციურ საკითხებთან მიმართებით. ამის საპირისპიროდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესი ვრცელდება განურჩევლად ყველა საქმეზე, რომელსაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი იხილავს. ასეთი ზოგადი წესი წარმოადგენს გაუმართლებელ, არაგონივრულ ბარიერს და იმაზე მეტად ზღუდავს პირის მიერ საკუთარი უფლებების ეფექტურ დაცვას, ვიდრე ეს აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობის უზრუნველსაყოფად.“
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი შედგება სასამართლოს ყველა წევრისგან და მის განსჯადობას მიეკუთვნება სასამართლოს უმნიშვნელოვანესი უფლებამოსილებების განხორციელება. საკონსტიტუციო სასამრთლოს პლენუმი მისი შემადგენლობისა და კომპეტენციების გათვალისწინებით, წარმოადგენს პრაქტიკისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების განმხილველ უმაღლესი კვალიფიკაციის სასამართლო ერთეულს, რომლისადმი მიმართვის შემთხვევაში ეფექტურად არის შესაძლებელი კონსტიტუციური უფლებების დაცვა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, თავისთავად ის ფაქტი, რომ საქმეს განიხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი და არა კოლეგია, არ შეიძლება იქნეს მიჩნეული სამართლიანი სასამართლოს ძირითადი უფლების შეზღუდვად.“
„პლენუმის მიერ ორგანული კანონის თაობაზე სამართალწარმოების განხორციელების მომწესრიგებელი პროცედურული ნორმები დამოუკიდებლად ექვემდებარება კონსტიტუციურობის შემოწმებას. პლენუმის მიერ ასეთ საქმეებზე გადაწყვეტილების მიღებისათვის საჭირო უმრავლესობის კონსტიტუციურობის საკითხი შეფასებულიც არის წინამდებარე გადაწყვეტილების შესაბამის ნაწილში. თუმცა აღნიშნული არ გულისხმობს, რომ ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენის კომპეტენციის პლენუმისთვის მინიჭება, თავისთავად საფრთხეს უქმნის სასამართლოს ეფექტიანობას.“
„კანონის ნორმის და ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხების განაწილება კოლეგიასა და პლენუმს შორის, თავისთავად, პრობლემას ვერ შეუქმნის სასამართლოს გამართულ ფუნქციონირებას, თუ კანონმდებელმა შეიმუშავა საქმის განხილვის და გადაწყვეტის იმგვარი წესები, რაც თითოეულ შემთხვევაში, სასამართლოს საშუალებას მისცემს ეფექტურად დაიცვას ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მეშვეობით.“
„საქმის არსებითად განხილვაში მონაწილე საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ან დასკვნაზე ხელმოწერის შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე აღნიშნულ გადაწყვეტილებას/დასკვნას და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის განსხვავებული აზრის/თანმხვედრი აზრის არსებობის შესახებ ინფორმაციას აცხადებს სხდომათა დარბაზში. ისეთ შემთხვევაში, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი განზრახ არიდებს თავს ხელმოწერას ან ობიექტური მიზეზის გამო ვერ აწერს ხელს და ხელმომწერთა რაოდენობა საკმარისია შესაბამისი განჩინების/საოქმო ჩანაწერის მიღებისთვის, სხდომის თავმჯდომარე აღნიშნულ გადაწყვეტილებას/დასკვნას და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის განსხვავებული აზრის/თანმხვედრი აზრის არსებობის შესახებ ინფორმაციას აცხადებს სხდომათა დარბაზში.
საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნა ცხადდება საქართველოს სახელით. საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილება ან დასკვნა შესაძლებელია არ გამოცხადდეს სხდომის დარბაზში. საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გამოაცხადოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების/დასკვნის მხოლოდ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. ამ შემთხვევაში მხარეებს დაუყოვნებლივ გადაეცემა გადაწყვეტილების/დასკვნის სრული ტექსტი.
„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, საქმის არსებითად განხილვაში მონაწილე საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ან დასკვნაზე ხელმოწერის შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე აღნიშნულ გადაწყვეტილებას/დასკვნას და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის განსხვავებული აზრის/თანმხვედრი აზრის არსებობის შესახებ ინფორმაციას აცხადებს სხდომათა დარბაზში. ამავე კანონის 30-ე მუხლის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნა შედგება შესავალი, აღწერილობითი, სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილებისაგან. ამგვარად, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს ვალდებულებას, რომ სხდომის თავმჯდომარემ გამოაცხადოს გადაწყვეტილება და დასკვნა სრულად: შესავალი, აღწერილობითი, სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. ამავე დროს, ისეთ შემთხვევებს, როდესაც გადაწყვეტილება/დასკვნა სრულად არ ცხადდება, აწესრიგებს ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი, რომელიც ადგენს, რომ სასამართლო უფლებამოსილია, გამოაცხადოს სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. სადავო ნორმის სისტემური ანალიზი ცხადყოფს, რომ ტერმინში „უფლებამოსილია“ არ მოიაზრება საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაძლებლობა, თავისი შეხედულებისამებრ განსაზღვროს, გამოაცხადოს თუ არა მიღებული გადაწყვეტილების სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. სადავო ნორმა მოწოდებულია, უზრუნველყოს სასამართლოს მიერ მიღებული აქტის მინიმუმ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილების გამოცხადება იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო საჭიროდ არ ჩათვლის გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოცხადებას.
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტის გამოქვეყნებად ითვლება მისი სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნება“. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოცხადებისთანავე აღნიშნული გადაწყვეტილების სრული ტექსტი განთავსდება საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და საჯაროდ ხელმისაწვდომი იქნება ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვის. ამასთან, კანონმდებლობით, დამატებით უზრუნველყოფილია მხარეთათვის მიღებული გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გადაცემა მისი გამოცხადებისთანავე. შესაბამისად, მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაციები იძლევა სასამართლოს მიერ მიღებული აქტის სრული ტექსტის დროული გაცნობის შესაძლებლობას.
სასამართლო აქტის ვებგვერდზე გამოქვეყნებისგან განსხვავებით, სადაც გადაწყვეტილების მთლიანი ტექსტის ატვირთვა ხდება მყისიერად, გადაწყვეტილების მთლიანი ან თუნდაც მხოლოდ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილების გამოცხადება ობიექტურად მოითხოვს შესაბამის დროს. ხშირია შემთხვევები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი, საქმის სპეციფიკიდან გამომდინარე, საკმაოდ მოცულობითია და მისი სხდომათა დარბაზში გამოცხადება ობიექტურად დიდ დროს მოითხოვს. საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის პოზიციას მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით და აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმები იწვევს სასამართლო რესურსის არამიზნობრივ, ხარჯვას და გაუმართლებლად აყოვნებს მიღებული გადაწყვეტილების ძალაში შესვლას.
საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ძალაში შესვლა უკავშირდება მის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნებას. აღნიშნულის გათვალისწინებით, გადაწყვეტილების უშუალოდ სხდომის დარბაზში გამოცხადებას არ უკავშირდება მნიშვნელოვანი სამართლებრივი შედეგები. კანონმდებლობის ანალიზი ცხადყოფს, რომ არ არსებობს ის ლეგიტიმური ინტერესი, რომელიც გაამართლებდა საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის გამოცხადების ვალდებულებას და ამ გზით საკონსტიტუციო კონტროლის შეფერხებას. შესაბამისად, სადავო რეგულაცია არის თვითმიზნური და ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.“
„საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, გააფართოოს სადავო ნორმის რეგულირების სფერო და დაადგინოს დახმარების დანიშვნის ვალდებულება პირთა რომელიმე კატეგორიის მიმართ.“
„სამართალშემოქმედება დინამიკური პროცესია, რომლის ფარგლებშიც მუდმივად ხდება საკანონმდებლო ცვლილებები. ამ პირობებში, თუ არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობა ყველა შემთხვევაში ავტომატურად გამოიწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას, კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელება მნიშვნელოვნად გახდება დამოკიდებული კანონმდებლის ნებაზე, რამაც შესაძლოა არაგონივრულად გართულოს საკონსტიტუციო სასამართლოში უფლების დაცვა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო მსჯელობს, რამდენად მნიშვნელოვანია საქმის წარმოების გაგრძელება და ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება ადამიანის უფლებების დაცვისათვის“.
-
„სხვისი ქონებით უნებართვო სარგებლობას სახელმწიფომ შეიძლება დაუკავშიროს სხვადასხვა სამართლებრივი შედეგები. აღნიშნული ქმედებით, ერთი მხრივ, ილახება ქონების მესაკუთრის უფლება, გამოიყენოს იგი საკუთარი სურვილისამებრ, ხოლო, მეორე მხრივ, სხვისი ქონების უნებართვოდ სარგებლობა შესაძლოა, გარკვეულწილად დაკავშირებული იყოს საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევასთან. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკუთრების დაცვის მიზნით გატარებული ღონისძიებები შეიძლება იყოს როგორც საჯარო სამართლებრივი ხასიათის ანუ, როდესაც საჯარო ინტერესების (მათ შორის ადამიანის უფლებების) დაცვის მიზნით სახელმწიფო ადგენს გარკვეული ქმედებების აკრძალვას, მათ შორის მათ კრიმინალიზაციას (მაგალითად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 177-ე მუხლით გათვალისწინებული ქურდობა, ამავე კოდექსის 178-ე მუხლი – ძარცვა და ა.შ.) და კერძო სამართლებრივი ხასიათის ანუ, როდესაც სახელმწიფო კერძო პირს აღჭურავს სათანადო მექანიზმებით, მოახდინოს მისი დარღვეული უფლების აღდგენა, მისი ქონების უნებართვო სარგებლობის შედეგად სათანადო კომპენსაციის მიღება, მესამე პირებისათვის სარგებლობის აკრძალვა და ა.შ.“
-
„საპროცესო კანონმდებლობა წარმოადგენს საჯარო სამართლის მნიშვნელოვან დარგს და მოიცავს იმ საკანონმდებლო აქტების ერთობლიობას, რომლებიც არეგულირებენ სამართალწარმოების განხორციელებისას წარმოშობილ ურთიერთობებს. შესაბამისად მესაკუთრის შელახული ინტერესის დაცვის წესის დადგენა, ის, თუ რა მეთოდებით, რომელ ორგანოში და რა მტკიცებულებებზე დაყრდნობით უნდა ამტკიცოს მან მისი ინტერესების შელახვა და მოითხოვოს შესაბამისი კომპენსაციის მიღება ან სხვა ღონისძიების გატარება, ასევე წარმოადგენს საქართველოს უმაღლესი სახელმწიფო ორგანოების კომპეტენციას.“
-
„სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება წარმოადგენს, ერთი მხრივ, მოსარჩელის უფლებების დაცვის გარანტს, ხოლო, მეორე მხრივ, მოპასუხის უფლების მზღუდავ საშუალებას. ზემოაღნიშნული ღონისძიების გამოყენებით მოსარჩელის ინტერესების დაცვამ შეიძლება გამოიწვიოს მოპასუხისათვის ქონებრივი ზარალის მიყენება, შესაბამისად, გარკვეულ შემთხვევებში შეიძლება წარმოიშვას მოპასუხის ინტერესების დაცვისათვის საჭირო მექანიზმების შექმნის აუცილებლობა. მოსალოდნელი ზარალის ანაზღაურების უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება წარმოადგენს ხსენებული ინტერესების გონივრულად დაბალანსების მექანიზმს და ემსახურება მოპასუხის უფლებების დაცვას.
ხშირ შემთხვევაში სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება პროცესის მონაწილის საკუთრების ან სხვა უფლების შეზღუდვას იწვევს. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოპასუხის პოზიციას, რომლის თანახმადაც, სადავო ნორმა ემსახურება პროცესის მონაწილის ინტერესების დაცვას. პროცესის მონაწილის ქონებრივი თუ სხვა უფლებრივი ინტერესების დაცვა მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს, რომლის დასაცავადაც შესაძლოა სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიზღუდოს. შესაბამისად, სადავო ნორმა წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ვარგის საშუალებას.
მხარის უფლებას, გამოიყენოს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება, უპირისპირდება მოპასუხის ინტერესი – თავი დაიცვას ზიანის მომტანი უზრუნველყოფის ღონისძიებისაგან. მოცემულ შემთხვევაში, ერთმანეთს უპირისპირდება მოსარჩელისა და მოპასუხის ლეგიტიმური ინტერესები, რომელთა გონივრული დაბალანსებაც კანონმდებლისადმი წაყენებული უპირველესი კონსტიტუციური მოთხოვნაა. დადგენილი შეზღუდვა უნდა ითვალისწინებდეს პროცესის მონაწილე ორივე მხარის ინტერესებს – მოპასუხეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა დააზღვიოს უზრუნველყოფის ღონისძიებიდან მომდინარე ქონებრივი ზიანი, ხოლო მოსარჩელისათვის დადგენილი ვადა უნდა იყოს გონივრული და მას აძლევდეს რეალურ შესაძლებლობას მოახდინოს მოსალოდნელი ზარალის უზრუნველყოფა.“
შპს „ჯორჯიანმანგანეზი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/6/746, 1 დეკემბერი, 2017
„მოსალოდნელი ზარალის ანაზღაურების უზრუნველყოფისათვის განსაზღვრული ვადა, გარდა მოპასუხის ინტერესების დაცვისა, მიმართული უნდა იყოს ასევე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების შენარჩუნებისაკენ და მოსარჩელეს უნდა მიეცეს რეალური და არა ფორმალური შესაძლებლობა განახორციელოს მოსალოდნელის ზარალის უზრუნველსაყოფად განსაზღვრული სამართლებრივი მოქმედება, შეასრულოს სასამართლოს განჩინება და ამ გზით შეინარჩუნოს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი არ უშვებს კანონით განსაზღვრული ვადის გაგრძელების შესაძლებლობას, შესაბამისად, თუ მოსარჩელე ობიექტური მიზეზების გამო ვერ შეძლებს 7 დღის ვადაში მოსალოდნელი ზარალის უზრუნველყოფას, გაუქმდება სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება. ვადის იმგვარად განსაზღვრა, რომ მისი გაგრძელება ან აღდგენა არ მოხდეს, ემსახურება მოპასუხის ინტერესების დაცვას – დააზღვიოს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებიდან მომდინარე ზიანი, თუმცა ამ ინტერესის დაცვამ ილუზორული არ უნდა გახადოს მოსარჩელის უფლება,მოახდინოს სარჩელის უზრუნველყოფა და ამ გზით, საკუთარი უფლების მომავალში აღდგენის გარანტირება.
მოსალოდნელი ზარალის ანაზღაურების უზრუნველყოფის ინსტიტუტის მიზანია მოპასუხის ინტერესების დაცვა. შესაბამისად, ზარალის ოდენობის განსაზღვრისას, ძირითადი კრიტერიუმია სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებიდან მომდინარე, ობიექტურად მოსალოდნელი ზიანი და არა იმ შესაძლებლობის განსაზღვრა, რა ვადაში შეძლებს მოსარჩელე ზარალის უზრუნველყოფას. აღნიშნული ინსტიტუტის არსი არის მოპასუხისათვის სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შედეგად მიყენებული ზიანის მომავალში დაუბრკოლებლად ანაზღაურების შესაძლებლობა. აქედან გამომდინარე, სამართლებრივ საფუძველს მოკლებულია სადავო ნორმის მოპასუხის მიერ შემოთავაზებული შინაარსით ინტერპრეტირება.“
შპს „ჯორჯიანმანგანეზი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/6/746, 1 დეკემბერი, 2017
„მოსამართლეს არ გააჩნია შესაძლებლობა, საქმის ინდივიდუალურ მახასიათებლებზე დაყრდნობით, ფაქტობრივი გარემოებების ადეკვატურად შეფასების გზით გაზარდოს ან შეამციროს კანონით იმპერატიულად განსაზღვრული ვადა. საკითხის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში გადაწყვეტა წარმოადგენს უფლების უფრო ნაკლები ინტენსივობით შეზღუდვის მაგალითს, რამდენადაც იგი შესაძლებელს გახდის მოსარჩელის ინტერესების უკეთ დაცვას – მას მიეცემა ის გონივრული დრო, რაც საჭირო იქნება კონკრეტული ოდენობის ზარალის ანაზღაურების უზრუნველსაყოფად. ამასთან, გარკვეულ შემთხვევებში, ეს დადებითად აისახება მოპასუხის ინტერესებზეც – დადგენილი რეგულირებით მოპასუხეს 7 დღის განმავლობაში ეზღუდება უფლებები, მიუხედავად იმისა, რამდენად აუცილებელია ეს ვადა მოსალოდნელი ზარალის უზრუნველსაყოფად. რიგ შემთხვევებში, შესაძლოა ზარალის უზრუნველყოფისათვის საჭირო იყოს 7 დღეზე ნაკლები დრო, შესაბამისად, შესაძლებელი არის უფრო ნაკლები ვადით შეიზღუდოს მოპასუხის უფლებები და შემცირდეს მისთვის ზიანის მიყენების რისკი.
მოსალოდნელი ზარალის ანაზღაურების უზრუნველსაყოფად ვადის განსაზღვრის მოსამართლის დისკრეციულ უფლებამოსილებად დადგენა, წარმოშობს სხვადასხვაგვარი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების საფრთხეს და გამოიწვევს პროცესის მონაწილეთა თანასწორობის დარღვევას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომ ზარალის ანაზღაურების უზრუნველყოფისთვის საჭირო დროის განსაზღვრისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს თითოეული საქმის ინდივიდუალური მახასიათებლები, მის განხორციელებასთან დაკავშირებული სირთულეები. აღნიშნული, ცხადია, განაპირობებს ინდივიდუალურ საქმეზე მორგებული ვადის დადგენას, რომლის განსაზღვრისას დაცულ უნდა იქნეს ბალანსი მხარეთა ინტერესებს შორის. ბუნებრივია, ეს ვადა განსხვავებულ დავებთან მიმართებით შეიძლება იყო სხვადასხვა, თუმცა ეს არ იწვევს მხარეთა თანასწორობის დარღვევას. უფრო მეტიც, სწორედ ამაში მდგომარეობს უფლების უფრო ნაკლები ინტენსივობით შეზღუდვის არსი და მოცემულ შემთხვევაში, არ შეიძლება კონკრეტული საქმის ინდივიდუალურ გარემოებებზე დაყრდნობით მიღებული გადაწყვეტილება აღქმული იქნეს მხარეთა თანასწორობის დარღვევის რისკის შემცველად.“
შპს „ჯორჯიანმანგანეზი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/6/746, 1 დეკემბერი, 2017
-
„კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებად მიიჩნევა ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც მიღებულია სამართლებრივი სისტემით გათვალისწინებული გასაჩივრების ყველა მექანიზმის ამოწურვით ან ამ მექანიზმების გამოყენების შესაძლებლობის გაშვებით/უარის თქმით, რის შემდეგაც ხდება გადაწყვეტილების აღსრულება. ეს წარმოადგენს სასამართლო გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის ზოგად წესს. აღნიშნული ზოგადი წესიდან გამონაკლისია გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულდება. ასეთ შემთხვევაში გადაწყვეტილება შედის ძალაში, მიუხედავად იმისა, რომ მხარეებს უფლება აქვთ, ის ზემდგომ ინსტანციაში გაასაჩივრონ და მიაღწიონ გადაწყვეტილების შეცვლას. ამდენად, სადავო ნორმა შესაძლებლობას იძლევა, რომ მოსარჩელეთა საკუთრებაში არსებული ქონება, სასამართლოს გადაწყევტილების კანონიერ ძალაში შესვლამდე, გადაეცეს მოდავე მხარეს.“
-
„სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა გულისხმობს დროის გარკვეულ მონაკვეთს, რომლის განმავლობაშიც პირს, რომლის უფლებაც დაირღვა, შესაძლებლობა აქვს, მოითხოვოს საკუთარი უფლებების სამართლებრივი გზით (იძულებით) განხორციელება ან დაცვა. ამ ვადის გაცდენა კი გულისხმობს ამ პირთა მიერ ასეთი შესაძლებლობის გამოყენების უფლების მოსპობას, გაქარწყლებას.“
„სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესებს ემსახურება, როგორებიცაა: ეფექტური, ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების უზრუნველყოფა; სამართლებრივი უსაფრთხოების, განსაზღვრულობის, სამოქალაქო ურთიერთობებში წესრიგისა და სტაბილურობის დამყარება (მოწესრიგებული და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვის უზრუნველყოფა). დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები მჭიდროდ უკავშირდებიან და განაპირობებენ ერთიმეორეს. სამართლებრივი უსაფრთხოების მიღწევა შესაძლებელია, ერთი მხრივ, ეფექტური მართლმსაჯულებით, რომლის საბოლოო მიზანი არის სწორი, ობიექტური და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება ნებისმიერ საქმეზე; მეორე მხრივ, სასამართლოს ასეთი გადაწყვეტილებისადმი სანდოობით, რასაც ორი მთავარი საფუძველი (ასპექტი) აქვს: სასამართლოს ავტორიტეტი და სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოოობა – სადავო საკითხის საბოლოოდ გადაწყვეტა და ამით სამართლებრივი სტაბილურობის ხელშეწყობა.“
„სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადები ასევე მიიჩნევა საქმის სწორად გადაწყვეტის ერთ–ერთ ეფექტურ გარანტიად. კერძოდ: გადაწყვეტილება ეფუძნება მხარეთა მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებს, შესაბამისად, მტკიცებულებათა უტყუარობა, მათი ვარგისიანობის, ნამდვილობის უტყუარად დადგენის შესაძლებლობა უმნიშვნელოვანესია სწორი და ობიექტური გადაწყვეტილების მისაღებად. სამართალწარმოებაში შეცდომის თავიდან აცილება უპირველესი მიზანია. ამასთან, ხანგრძლივი დროის გასვლამ შეიძლება გამოიწვიოს მტკიცებულებების შეცვლა ან მათი მოპოვების უკიდურესად გართულება, ზოგჯერ კი – განადგურება, რაც, საბოლოო ჯამში, გაართულებს სადავოდ გამხდარი მტკიცებულებების საიმედოობის დადგენას. როდესაც ხანგრძლივი დროა გასული იმ მოვლენიდან, რომელმაც სადავო გარემოებები წარმოშვა, მაღალია ალბათობა, რომ მტკიცებულებები, რომლებიც ადრე არსებობდა, შეიძლება დაკარგული ან სახეშეცვლილი იყოს, ასევე გაფერმკრთალდება მოწმეთა მეხსიერება, რომელთა ჩვენებებს სასამართლო დავის გადაწყვეტისას უნდა დაეყრდნოს, გაიზრდება სავარაუდო, არასანდო მტკიცებულებათა რიცხვი. შედეგად, მეტი ალბათობით შეიქმნება ნიადაგი საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არაობიექტური შეფასებისათვის. ხანდაზმულობის ვადა წარმოადგენს მცდელობას, დაიცვას მხარეები ასეთი საფრთხეებისგან. ზემოაღნიშნული რისკები, ცალკეულ შემთხვევაში, შესაძლოა მეტი საფრთხის მატარებელი აღმოჩნდეს მოპასუხე მხარისთვის. ხანგრძლივი დროის შემდეგ დავის განახლება მათ ავტომატურად აყენებს საჭიროების წინაშე, ხელახლა მოიძიონ მტკიცებულებები, რომლებიც მათი პოზიციის მართებულობას დაადასტურებდა, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, შესაძლოა რთული ან შეუძლებელიც იყოს – მტკიცებულებები შესაძლოა ბუნებრივად აღარ არსებობდეს ან არასათანადო იყოს. შედეგად, მოპასუხემ შესაძლოა საკუთარი ინტერესი ვერ დაიცვას უტყუარი მტკიცებულებების არარსებობის გამო. შესაბამისად, ხანდაზმულობის ვადის ერთ–ერთი მიზანია მხარის ინტერესების დაცვა იმ პროცესის ნაწილად გახდომისაგან, რომელშიც პოზიციის დაცვა რთული ან შეუძლებელია მოთხოვნის სიძველის მიზეზით.“
„ხანდაზმულობის ვადები ხელს უწყობს ფაქტების, მტკიცებულებების შემოწმების სანდოობას. ხანდაზმულობის ვადების დაწესების ერთ–ერთ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს სწორედ ის, რომ მტკიცებულებათა საიმედოობა მაქსიმალურად უზრუნველყოფილი და შენარჩუნებული იქნეს. ბუნებრივია, მტკიცებულებებს საფრთხე ხანდაზმულობის ვადებშიც შეიძლება შეექმნას, ამიტომ ეს ინსტიტუტი ვერ იქნება მტკიცებულებათა უტყუარობის შენარჩუნების აბსოლუტური გარანტია, მას მხოლოდ ასეთი რისკების შეძლებისდაგვარად შემცირება შეუძლია.“
„ხანგრძლივი დროის გასვლის გამო უტყუარი მტკიცებულებების განადგურების, სანდოობის დაკარგვის მიზეზით, ხანდაზმულობის ვადები, ერთი მხრივ, იცავს სასამართლოს ყალბ/თაღლითურ მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სარჩელებისაგან (ხანდაზმულობა, ერთგვარად, უფლების ბოროტად გამოყენების პრევენციას ახდენს იმ თვალსაზრისით, რომ დროში განუსაზღვრელი დავის შესაძლებლობის შემთხვევაში, პირს შეეძლებოდა მისთვის უფრო სასურველ დროს შეეტანა სარჩელი, როდესაც მისთვის არასასურველი მოწმე ან სხვა მტკიცებულება არ იარსებებდა) და, მეორე მხრივ, ემსახურება სასამართლო ხელისუფლების ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილებას, რაც დაზოგავს ადმინისტრაციულ რესურსს და, საბოლოო ჯამში, ხელს შეუწყობს ადმინისტრაციული რესურსის მიმართვას რეალური და სწორი, ობიექტური გადაწყვეტის პერსპექტივის მქონე დავებზე. ამ გაგებით, ხანდაზმულობის ვადები ფოკუსირებულია საზოგადოების ინტერესზე, რათა თავიდან იქნეს აცილებული „თაღლითური“, ასევე „უპერსპექტივო“ სარჩელების განხილვა, რომლებიც დროის გასვლის გამო იქცნენ ასეთად. ხანდაზმულობის ვადები სასამართლოს საშუალებას აძლევს, არ იმსჯელოს იმ საქმეზე, რომლის ობიექტური გადაწყვეტაც ფაქტობრივად შეუძლებელია. ასევე ხანდაზმულობის ვადის არსებობა შესაძლებლობას აძლევს სასამართლოს, შედარებით გონივრულ დროში გადაწყვიტოს დავა.“
„სამართლიანი მართლმსაჯულება, სასამართლოსადმი სანდოობა, კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების შედეგების შეუქცევადობა სამართლებრივი უსაფრთხოების უმნიშვნელოვანეს გარანტიას წარმოადგენს. სასამართლო ვალდებულია, სიცხადე შეიტანოს და განსაზღვრულობა შესძინოს დავას, გადაწყვეტილებით საბოლოოდ გააქარწყლოს ეჭვი. ამიტომ სასამართლო, როგორც კონფლიქტის მოგვარების ინსტიტუტი, უტყუარობისა და სანდოობის პრეზუმფციით სარგებლობს, სასამართლო პროცესზე განხილული საკითხი კი საბოლოოდ გადაწყვეტილად და დადგენილად ითვლება კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით.“
„კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შეუზღუდავად გასაჩივრების შესაძლებლობა შექმნიდა მოდავე მხარეთა ურთიერთობებში მუდმივ გაურკვევლობას და იმის საშიშროებას, რომ დავა და კონფლიქტი ვერასდროს პოვებდა საბოლოო გადაწყვეტას. როგორც აღვნიშნეთ, საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება იმ პრეზუმფციის მატარებელია, რომ საკითხი მხარეთა შორის გადაწყდა სწორად და რომ ისინი ამ საკითხთან, უფლებასთან, სიკეთესთან, ქონებასთან დაკავშირებით შემდგომ სამართლებრივ ურთიერთობებს გააგრძელებენ გადაწყვეტილებით დადგენილი სინამდვილის გათვალისწინებით, მასზე დაყრდნობით ან მისგან გამომდინარე. ამიტომ პოტენციური მოპასუხე დაცული უნდა იყოს იმისგან, რომ კვლავ დადგეს ძველი სარჩელის წინაშე, რომელიც ერთხელ უკვე გადაწყვეტილი იყო სასამართლოს მიერ, ამასთან, დაცული იყოს იმისგან, რომ საეჭვო, სათუო გახდეს მის მიერ დამყარებული სამართლებრივი ურთიერთობები.“
„დაუსრულებელი დავის შესაძლებლობა დააფრთხობს პირებს, გაართულებს სამართლებრივი ურთიერთობების დამყარებას – უფლების მუდმივი საეჭვოობის დაშვება მოსპობს თავად უფლების სიცოცხლისუნარიანობას, რადგან ის ვერ იქნება გამოყენებული მომავალი ურთიერთობების დასამყარებლად, უფლებების შესაძენად. ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, თავისუფლად ჩაერთონ ურთიერთობებში, მსგავსი სარჩელებიდან მომდინარე დანაკარგის შიშის გარეშე. ხანდაზმულობის ვადების არარსებობის პირობებში უფლება უსასრულოდ იქნება გაურკვეველ მდგომარეობაში და მისი არა მარტო დაცვა, არამედ არსებობაც ეჭვის ქვეშ დადგება. ზემოთ ჩამოთვლილი ლეგიტიმური მიზნების არსებობას იზიარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც. 1996 წლის 22 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაში საქმეზე სტაბინგი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, სასამართლო განმარტავს: „ … ხანდაზმულობის ვადები ემსახურება რამდენიმე მნიშვნელოვან მიზანს, კერძოდ, სამართლებრივ განსაზღვრულობას და საბოლოოობას, პოტენციური მოპასუხეების დაცვას ძველი სარჩელებისგან, რომლებისგან თავის დაცვაც შეიძლება რთული აღმოჩნდეს და უსამართლობის თავიდან აცილებას, რომელიც შეიძლება წარმოიშვას, თუ სასამართლოები იძულებული გახდებიან გადაწყვიტონ საქმეები, რომლებიც შორეულ წარსულში მოხდა, იმ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც შესაძლოა, დროის გასვლის გამო არასაიმედო ან არასრული იყოს“ (პარ. 51).
-
„სასჯელი, როგორც სახელმწიფო იძულების განსაკუთრებული ღონისძიება, არის სახელმწიფოს რეაქცია ჩადენილ დანაშაულზე, როგორც უკვე აღინიშნა, თუ ქმედებისთვის არ არის გათვალისწინებული დასჯადობა, ეს მიუთითებს რომ ქმედება არ არის დანაშაული. რადგან სასჯელს აქვს მკაცრად პერსონალური ხასიათი, სასჯელი შეეფარდება მხოლოდ დამნაშავეს და არა სხვა პირს.
ჯარიმას განმარტავენ, როგორც ლიბერალური თვალსაზრისით იდეალურ სისხლისსამართლებრივ სანქციას. მას უპირატესობა ენიჭება სანქციის სხვა ფორმებს შორის, ვინაიდან მისი აღსრულება შესაძლებელია სახელმწიფო რესურსების ეკონომიით და სამართალდამრღვევისთვის შედარებით ნაკლები ტკივილის მიყენებით. თუმცა ეს არ აქცევს მას არასრულფასოვან სისხლისსამართლებრივ სანქციად. სისხლის სამართლის მიზნებისთვის გამოყენებული ჯარიმა ინარჩუნებს დამსჯელ ხასიათს და ინდივიდუალიზებულია, ორიენტირებულია ინდივიდუალურ ბრალეულობაზე. ჯარიმა გამოიყენება ინდივიდუალურად სამართალდამრღვევის წინააღმდეგ საკუთრების უფლების შეზღუდვის, საკუთრების (ფულის) ამოღების გზით. ჯარიმის სხვა სისხლისსამართლებრივი სანქციებისგან გამორჩეული ხასიათი ვლინდება სწორედ იმაში, რომ შესაძლებელია მისი გადახდა განახორციელოს დამნაშავის ნაცვლად სხვა პირმა ისე, რომ მიღწეულად ჩაითვალოს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობაში დაკისრების მიზნები და, ამასთან, ეს უკანასკნელი არ იქნეს განხილული პასუხისმგებლობის მატარებელ პირად. ჯარიმას აქვს უნიკალური ხასიათი, რაც მას იმგვარ სისხლისსამართლებრივ სანქციად ხდის, რომლის სამართლებრივი გზით შესრულება დამნაშავის მაგივრად სხვა პირსაც შეუძლია.
საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/3/416 11 ივლისი, 2011
-
„სახელმწიფო კომპენსაცია, თავისი არსით, წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას მოსამართლის დამოუკიდებლობისათვის, რათა მან მიუკერძოებლად, კონსტიტუციით განსაზღვრულ ფარგლებში განახორციელოს საქმიანობა. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობისა და ჯეროვანი განხორციელებისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ინსტიტუციური, არამედ ფინანსური გარანტიები, რომლებიც უზრუნველყოფს მოსამართლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ღირსეული პირობების შექმნას როგორც უფლებამოსილების განხორციელების პერიოდში, აგრეთვე, მოსამართლის უფლებამოსილების თავისებურებების გათვალისწინებით, უფლებამოსილების ამოწურვის შემდეგაც. ამდენად, სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების მიზანი, ინტერესი წარმოდგება პირის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლედ ყოფნის ფაქტიდან გამომდინარე. უზენაესი სასამართლოს წევრის დამოუკიდებლობის უაღრესად მაღალი ინტერესი არსებობს მის მიერ უფლებამოსილების განხორციელების ნებისმიერ პერიოდში. ამდენად, სამოსამართლო უფლებამოსილების ნაადრევად დასრულების შემთხვევაშიც, სახეზეა ის მიზნები, რომელსაც სახელმწიფო კომპენსაციის ინსტიტუტი ემსახურება. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ ხედავს გარემოებას, რომლის გამოც შეიძლება სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების მიზნებთან მიმართებით, პირადი განცხადების საფუძველზე, მოსამართლის უფლებამოსილების შეწყვეტის ფაქტი ან/და თარიღი გამორიცხავდეს სხვა ყოფილ მოსამართლეებთან მათ არსებითად თანასწორებად მიჩნევას. შესაბამისად, განსახილველ საქმეში გამოყოფილი შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს.“
-
„სახელშეკრულებო სამართალის ნორმები, შეეხება ურთიერთობებს, რომელთა წარმოშობაც დაკავშირებულია პირთა ნებაზე, მათ შორის ამა თუ იმ საკითხზე შეთანხმების მიღწევაზე. სახელშეკრულებო სამართლის მიზანია, განსაზღვროს ის სამართლებრივი შედეგები, რომლებიც პირთა შორის შეთანხმებას მოჰყვება და შექმნას საფუძველი, რომ შეთანხმებას სახელმწიფო ცნობს როგორც მხარეთა ვალდებულების წარმოშობის წყაროს და საჭიროების შემთხვევაში იძულებით აღასრულებს მას. ამდენად, ხელშეკრულების ბათილობის საფუძვლების განსაზღვრა არსობრივად ნიშნავს, რომ ამა თუ იმ შემთხვევაში, სახელმწიფო არ ცნობს ხელშეკრულებას, როგორც სამართლებრივი მოთხოვნის წარმომშობ ინსტრუმენტს და, შესაბამისად, უარს ამბობს მის იძულებით აღსრულებაზე.
ამა თუ იმ საფუძვლით ხელშეკრულების ბათილად მიჩნევა არ გულისხმობს ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრას ან რაიმე ფორმით პასუხისმგებლობის დაკისრებას. უფრო მეტიც, ხელშეკრულების ბათილობა არ ზღუდავს პირის თავისუფალი მოქმედების ფარგლებს. ხელშეკრულების ბათილობის საფუძვლების განსაზღვრით სახელმწიფო ნეგატიურად არ ერევა ორი პირის კერძო ავტონომიაში, მათ მიერ სამოქალაქო ურთიერთობების ნების შესაბამისად წარმართვაში, არამედ იგი უარს ამბობს მისი პოზიტიური ვალდებულებების (ხელშეკრულების ცნობისა და აღსრულების) შესრულებაზე. როგორც წესი, ხელშეკრულების ნამდვილობის/ბათილობის საკითხი აქტუალური ხდება მაშინ, როდესაც რომელიმე მხარე უარს ამბობს ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების ნებაყოფლობით შესრულებაზე. შესაბამისად, სახელშეკრულებო სამართლის ნორმები წარმოადგენს სახელმწიფოს მიერ ერთი პირის მოთხოვნის საფუძველზე მეორის მიმართ იძულების გამოყენების მექანიზმს. ამდენად ხელშეკრულების ბათილობის საფუძვლების განსაზღვრა, არსობრივად, მნიშვნელოვნად განსხვავდება სახელმწიფოს მიერ პირის ნების ავტონომიის, მისი მოქმედების თავისუფლების შეზღუდვისაგან.
ამავე დროს, როგორც წესი, ხელშეკრულება იდება ორმხრივი სარგებლის მიღების მიზნით. ხელშეკრულების საფუძველზე, სარგებელს იღებს ორივე მხარე, შესაბამისად, ისინი დაინტერესებული არიან დადებული შეთანხმების შესრულებით. ხელშეკრულების გაბათილება კი იწვევს იმ პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენას, რომელიც მის დადებამდე არსებობდა, ანუ მხარეების მიერ მიღებული, როგორც წესი თანასწორი, შესრულების დაბრუნებას. ამდენად, თავისი არსით, ხელშეკრულების ბათილობა მიზნად არ ისახავს პირის მიმართ პასუხისმგებლობის დაკისრებას, მისთვის ზიანის მიყენებას იმავე ქმედების სამომავლო პრევენციის ან სხვა მიზნებით. ამდენად, ხელშეკრულების ბათილობის მომწესრიგებელი ნორმები, თავისი არსით, არ არის შედარებადი სამართლებრივი პასუხიმგებლობის დამდგენ ნორმებთან.
სადავო ნორმით განსაზღვრული ხელშეკრულების ბათილობის საფუძველი, როგორც უფლებაში ჩარევის ფორმითა და ინტენსივობით, ასევე ჩარევის სამართლებრივი შედეგებით, მნიშვნელოვნად განსხვავდება პირის თავისუფალი მოქმედების ფარგლების შემზღუდველი საჯაროსამართლებრივი ნორმებისაგან. მის საფუძველზე სახელმწიფო არ აწესებს რაიმე ტიპის აკრძალვას, რომლის დარღვევასაც სანქცია მოჰყვება. ამის საპირისპიროდ, ხელშეკრულების ბათილობის დამდგენი ნორმები განსაზღვრავს შემთხვევებს, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო უარს ამბობს კერძო პირებს შორის არსებულ ურთიერთობებში ჩარევაზე და ერთი პირის იძულებაზე, მეორის სასარგებლოდ განახორციელოს გარკვეული ქმედება.
ერთმნიშვნელოვანია, რომ პირის მოლოდინი, რომლის თანახმადაც სახელმწიფო იძულებით აღასრულებს მის ამა თუ იმ სამოქალაქოსამართლებრივ მოთხოვნას, ვერ იქნება ისეთი მყარი, როგორც სამართლისადმი მისი ნდობა, რომ მას არ დაეკისრება პასუხისმგებლობა კანონით აკრძალული ქმედების ჩადენის გარეშე. ამდენად, აშკარაა, რომ ხელშეკრულების ბათილობის მომწესრიგებელი ნორმებისადმი წაყენებული განსაზღვრულობის სტანდარტები, შედარებადიც კი არ არის პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განჭვრეტადობის სტანდარტთან.
ზემოთ ხსენებულის მიუხედავად, რა თქმა უნდა, ზოგადად, არსებობს იმის კონსტიტუციური ინტერესი, რომ სამართლის სხვა დარგების მსგავსად, სახელშეკრულებო სამართალს კანონმდებელი აწესრიგებდეს შეძლებისდაგვარად ნათლად და დეტალურად. ამავე დროს, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული თავად რეგულირებული სამართლებრივი ურთიერთობის სპეციფიკა. ერთი მხრივ, ცხადია, რომ კანონმდებელმა მაქსიმალურად სრულყოფილად უნდა მოაწესრიგოს სახელშეკრულებო ურთიერთობები. ამავე დროს, საკონსტიტუციო სასამართლომ პრაქტიკაში არაერთხელ მიუთითა სამოქალაქო სამართლის ნორმების მოქნილობის მნიშვნელობაზე და ამ დარგში ხისტი კანონმდებლობის დადგენიდან მომდინარე საფრთხეებზე.
სახელშეკრულებო სამართლით რეგულირებული ურთიერთობის ფარგლების განსაზღვრა სრულად არის დამოკიდებული კერძო პირების ქმედებებზე. სახელშეკრულებო სამართალი შეიძლება ფარავდეს ურთიერთობათა აბსოლუტურად განუსაზღვრელ, წინასწარ განუჭვრეტელ შემთხვევებს. პირებმა შეიძლება ხელშეკრულება დადონ სხვადასხვა საგანზე, სხვადასხვა პირობებით. ამავე დროს, საზოგადოების განვითარება წარმოშობს ისეთ ურთიერთობებსა თუ საკუთრების ობიექტებს, რომელთა არსებობას კანონმდებელი წინასწარ ვერ განჭვრეტდა.
საჯარო სამართლისგან განსხვავებით, სახელშეკრულებო სამართალი არ არის დარგი, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო ავლენს ინტერესს ამ თუ იმ აკრძალვის დაწესებასთან მიმართებით და შემდეგ თავადვე გვევლინება ამ აკრძალვების აღსრულების მომთხოვნ მხარედ. სახელშეკრულებო სამართლის ფარგლებში კერძო პირები თავად განსაზღვრავენ ამ ურთიერთობის შინაარსს, თავადვე თანხმდებიან წარმოშობილ უფლება–მოვალეობებზე და შემდეგ სახელმწიფოსგან მოითხოვენ კერძო ინტერესების იძულების წესით დაცვას. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლიდან მომდინარე კერძო სამართლებრივი წესრიგის შექმნის ვალდებულება მოითხოვს, სახელმწიფოს კონტროლს გარეთ არსებული სამართლებრივი ურთიერთობების უფართოესი სპექტრისადმი სამართლებრივი შედეგების განსაზღვრას.
პრაქტიკულად შეუძლებელია, სახელმწიფომ წინასწარ დეტალურად მოაწესრიგოს ის ურთიერთობები, რომელთა შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრა სრულად არის დამოკიდებული კერძო პირების გადაწყვეტილებებზე. იმ პირობებში, როდესაც მოქმედებს პრინციპი „ყველაფერი დასაშვებია რაც კანონით არ არის აკრძალული“ და, ამავე დროს, თეორიულად შეუძლებელია, წინასწარ განვჭვრიტოთ კერძო პირების ქმედებათა დიაპაზონი, ასევე შეუძლებელია ყველა იმ ხელშეკრულების წინასწარ, კონკრეტულად იდენტიფიცირება, რომელთა სახელმწიფოს მიერ ცნობა და აღსრულება საჯარო ინტერესებს ეწინააღმდეგება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იმისათვის, რათა იარსებოს მოქნილმა სამოქალაქოსამართლებრივმა წესრიგმა, ურთიერთობის მომწესრიგებელი ზოგადი ნორმების არსებობა აუცილებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სახელმწიფო იძულებული იქნებოდა, შეეცვალა ან, მინიმუმ, მოდიფიცირება გაეკეთებინა ზემოთ ხსენებული პრინციპისათვის და მხოლოდ ისეთი ხელშეკრულებები ეცნო ნამდვილად, რომელთა დადების შესაძლებლობასაც კანონი პირდაპირ ითვალისწინებს. მსგავსი ხისტი მიდგომა მნიშვნელოვნად გაართულებდა სახელშეკრულებო ურთიერთობებს და მრავალმხრივ შეაფერხებდა საზოგადოების განვითარებას.
სამოქალაქო სამართალში არსებული ზოგადი ნორმები ემსახურება სამოქალაქო ბრუნვისათვის აუცილებელი, ფუძემდებლური პრინციპების ჩამოყალიბებას. აუცილებელია, პრინციპების დონეზე არსებობდეს სამოქალაქო სამართლის უმთავრესი საკითხების მოწესრიგება, რათა შემდგომ, სამოსამართლო პრაქტიკის განვითარების კვალდაკვალ, შესაძლებელი გახდეს იმ საკითხების გადაწყვეტა, რომლებთან დაკავშირებითაც არ არსებობს კონკრეტული საკანონმდებლო მოწესრიგება. ზოგადი ნორმების არარსებობის პირობებში, კანონმდებელი იძულებული იქნებოდა, მაქსიმალური დეტალურობით მოეწესრიგებინა ნებისმიერი სამოქალაქოსამართლებრივი ურთიერთობა. ამავდროულად, სწრაფად ცვალებადი სოციალურ–ეკონომიკური პირობების გათვალისწინებით, ამგვარად მოწყობილი საკანონმდებლო სისტემა რთულად თუ შეძლებს, ადეკვატურად დაარეგულიროს მიმდინარე დინამიკური ურთიერთობები ისე, რომ არ შეაფერხოს ნორმალური სამოქალაქო ბრუნვა.
ასევე საგულისხმოა, რომ ზოგადი ნორმების არსებობაც არ გამორიცხავს გარკვეულ შემთხვევებში ამა თუ იმ სამართლებრივი ურთიერთობის მოუწესრიგებლად დატოვების შესაძლებლობას. სამოქალაქო სამართლის მრავალფეროვნების, მხარეთა ავტონომიურობისა და სამოქალაქო ბრუნვის დივერსიფიცირებული ბუნებიდან გამომდინარე, შეუძლებელია, ყველა შესაძლო სამოქალაქო ხასიათის დავასთან დაკავშირებული გადაწყვეტის საკანონმდებლო მოწესრიგების არსებობა.
ამავე დროს, არსებობს როგორც თითოეული სახელშეკრულებო ურთიერთობის სამართლებრივი გადაწყვეტის მოძებნის, ასევე სამოქალაქო სამართლის თითოეულ საქმეზე მართლმსაჯულების განხორციელების კონსტიტუციური ინტერესი. სწორედ ამიტომ, მოწესრიგების არარსებობისას, ესა თუ ის სამოქალაქო ურთიერთობა კანონის ან/და სამართლის ანალოგიის საფუძველზე წყდება. ამდენად, გარკვეულ შემთხვევებში, სახელშეკრულებო ურთიერთობის პირდაპირი, კონკრეტული მოწესრიგების გარეშე გადაწყვეტა გარდაუვალ აუცილებლობას წარმოადგენს. ხოლო, ზოგადი ნორმების სიმცირე მხოლოდ და მხოლოდ კანონის ან/და სამართლის ანალოგიის გამოყენების სიხშირეს გაზრდის, რითაც კიდევ უფრო შეამცირებს სამართლებრივი განსაზღვრულობის ხარისხს.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სამოქალაქოსამართლებრივი ურთიერთობების ზოგადი ნორმებით მოწესრიგება თავისთავად, ვერ მიუთითებს განსაზღვრულობის პრინციპის დარღვევაზე. უფრო მეტიც, ზოგადი ნორმები წარმოდგენს ერთადერთ ინსტრუმენტს, რომლითაც შესაძლებელია, კანონმდებელმა შეძლებისდაგვარად სრულყოფილად მოაწესრიგოს სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობები და მინიმუმამდე დაიყვანოს კანონის ანალოგიის გამოყენების შემთხვევები. ის გარემოება, რომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლოს მიერ მოხდება ნორმის შინაარსის დადგენა, ვერ გამოდგება ამ ნორმის განუსაზღვრელად და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურად მიჩნევის თვითკმარ საფუძვლად.
-
„სადავო ნორმა წარმოდგენს არა კონკრეტული ხელშეკრულების მხარის ან/და მოსამართლის პირადი შეხედულებების გამოხატულებას, არამედ სამართლებრივ წესს. შესაბამისად, მისი განმარტება უნდა მოხდეს სამართლის ნორმების განმარტებისათვის მიღებული მეთოდებით. სადავო ნორმის განმარტებისას უდიდესი ყურადღება უნდა მიექცეს თავად ნორმის არსსა და მიზანს.
სადავო ნორმის მიზანია ისეთი გარიგებების იდენტიფიცირება, რომლებიც ჩვენს საზოგადოებაში სავალდებულო წესით არ უნდა აღსრულდეს და არა ადამიანის ქცევის თავისუფლების კონტროლი. სწორედ ამ მიზნის გათვალისწინებით უნდა განიმარტოს მისი შინაარსი.
გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის სამოქალაქო კოდექსის 138-ე მუხლის თანახმად, ბათილია ის გარიგება, რომელიც ეწინააღმდეგება ზნეობრივ ნორმებს. ანალოგიურ დათქმას შეიცავს ავსტრიის რესპუბლიკის სამოქალაქო კოდექსის 879-ე მუხლი. არსებითად მსგავს რეგულაციას შეიცავს ჩეხეთის რესპუბლიკის სამოქალაქო კოდექსის 580-ე მუხლი, უნგრეთის რესპუბლიკის სამოქალაქო კოდექსის 6:96 მუხლი და „ვალდებულებებისა და შეთანხმებების შესახებ“ ბულგარეთის რესპუბლიკის კანონის 26-ე მუხლი. იტალიის რესპუბლიკის სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის თანახმად, ბათილია გარიგება, თუ ის ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგსა და ზნეობის ნორმებს. მსგავს დათქმებს შეიცავს ნიდერლანდების სამეფოს სამოქალაქო კოდექსის 3:40 მუხლი და ესპანეთის სამეფოს სამოქალაქო კოდექსის 1255-ე მუხლი.
კერძო პირთა შორის წარმოშობილი სახელშეკრულებო ურთიერთობის ბათილობის აბსტრაქტული შინაარსის მქონე საფუძვლებს იცნობს ასევე აშშ-ის სხვადასხვა შტატის კანონმდებლობა. კალიფორნიის შტატის სამოქალაქო კოდექსის 1667-ე მუხლი, სამხრეთ დაკოტისა (სამხრეთ დაკოტის კოდიფიცირებული კანონმდებლობა §53-9-1) და ოკლაჰომას (15 ოკლაჰომას კანონები §15-211 (2016)) შტატების კანონმდებლობა სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ უკანონოდ მიიჩნევს იმგვარ ხელშეკრულებას, რომელიც ეწინააღმდეგება კანონის ნორმებს, სამართლებრივ წესრიგს ან ზნეობას. ლუიზიანას შტატის სამოქალაქო კოდექსის 2030-ე მუხლის მიხედვით კი, ბათილია ის ხელშეკრულება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგს ან რომლის საგანიც ამორალური ან უკანონოა. ანალოგიურ მოწესრიგებას შეიცავს ჯორჯიის შტატში მოქმედი კოდექსიც (ჯორჯიის კოდექსი § 13-8-1 (2016)). მსგავსი ტიპის რეგულაციას ითვალისწინებს ცენტრალური და ლათინური ამერიკის რიგი სახელმწიფოების საკანონმდებლო სივრცეც, მაგალითად, მექსიკის ფედერალური სამოქალაქო კოდექსის 1830-ე მუხლის, კოლუმბიის რესპუბლიკის სამოქალაქო კოდექსის 1524-ე მუხლისა და არგენტინის რესპუბლიკის სამოქალაქო და სამეწარმეო კოდექსის 279-ე მუხლის თანახმად, ხელშეკრულების საგანი არ შეიძლება იყოს იმ ქმედების განხორციელება, რომელიც კანონით აკრძალულია ან ეწინააღმდეგება ზნეობასა და საჯარო წესრიგს.
ზოგადად, მსოფლიოში, მათ შორის, მაღალი სამართლებრივი კულტურისა და ხანგრძლივი სასამართლო პრაქტიკის მქონე ქვეყნებში, ხელშეკრულების ბათილობის საკითხის მოსაწესრიგებლად ტერმინების – „საჯარო წესრიგი“, „ზნეობის ნორმები“ – გამოყენება მიღებული პრაქტიკაა. სხვადასხვა ენის სპეციფიკურობიდან გამომდინარე, შესაძლოა, ხშირ შემთხვევაში სადავო გახდეს, რამდენად ზუსტია ზემოთ მოყვანილი ტერმინების ქართული თარგმანი. ზოგიერთ ენაში შეიძლება საერთოდ არ არსებობდეს საჯარო წესრიგისა და ზნეობის ნორმების იდენტური ტერმინები ანდა ამ ენებში გამოყენებული ტერმინები არ იყოს იდენტური შინაარსით თარგმნადი ქართულ ენაზე. თუმცა, ზემოთ ხსენებული ანალიზი უდავოდ წარმოაჩენს ხელშეკრულების ბათილობის საფუძვლების სადავო ნორმების მსგავსი ნორმებით მოწესრიგების ტენდენციას.
ამავე დროს, ისეთი ფუნდამენტური უფლების შინაარსთან დაკავშირებით, როგორიც არის საკუთრების უფლება, ცივილიზებულ საზოგადოებაში, მნიშვნელოვანწილად კონსენსუსი არსებობს. შესაბამისად, სხვადასხვა ქვეყნის კონსტიტუციები საკუთრების უფლების აღიარებითა და გარანტირებით მსგავს კონსტიტუციურ წესრიგს ქმნიან. ამდენად, სხვადასხვა ქვეყნის სამოქალაქო სამართლით სადავო ნორმების მსგავსი მოწესრიგების დადგენა ამ რეგულირების საკუთრების კონსტიტუციურ წესრიგთან შესაბამისობის ფართო კონსენსუსის არსებობაზე მიუთითებს.
ზოგადად, კონსტიტუციური დავის გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო დიდ ყურადღებას უთმობს ადამიანის უფლებათა სამართლის საერთაშორისო და უცხო ქვეყნებში აღიარებულ სტანდარტებს. საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე, თუმცა, კონსტიტუციის უზოგადესი ტექსტის განმარტებისას, სასამართლო მხედველობაში ასევე იღებს მსოფლიოს განვითარებული სამართლებრივი სისტემების მიერ დამკვიდრებულ მიდგომებს.
უცხო ქვეყნის კანონმდებლობის მხედველობაში მიღების საჭიროება გამორჩეულად თვალნათელია სახელშეკრულებო სამართლის მომწესრიგებელ ნორმებთან მიმართებით. საერთაშორისო კერძო სამართალი (მათ შორის საქართველოს კანონი „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“) არეგულირებს, თუ რომელი ქვეყნის სამართალი უნდა იქნეს გამოყენებული და რომელი ქვეყნის სასამართლოს მიერ უნდა იქნეს გადაწყვეტილი უცხოური ელემენტის შემცველი დავები. ხსენებული წესებიდან გამომდინარე, შესაძლოა, საქართველოს სასამართლომ გადაწყვიტოს ისეთი სახელშეკრულებო დავა, რომელშიც გამოსაყენებელ სამართალს არ წარმოადგენს საქართველოს სამართალი.
ამდენად, უცხო ქვეყნის სამართლით დადგენილი ხელშეკრულების ბათილობის წესები შესაძლოა გამოყენებული იქნეს ქართული სასამართლოს მიერ ამა თუ იმ ხელშეკრულების ნამდვილობის საკითხის გადასაწყვეტად იმ შემთხვევაში, თუ მხარეები ასე მიუთითებენ ან/და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონი ხელშეკრულების მარეგულირებელ სამართლად რომელიმე უცხო ქვეყნის სამართალს ადგენს.
უფრო მეტიც, საქართველოს სახელმწიფო ცნობს და აღასრულებს სამოქალაქო სამართალში მიღებულ უცხო ქვეყნის სასამართლოების გადაწყვეტილებებს. საქართველოში ასევე აღსრულებადია საერთაშორისო თუ ადგილობრივი არბიტრაჟის გადაწყვეტილებები. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციური წესრიგის ფარგლებში, სხვადასხვა ფორმებით, სამართლებრივ შედეგებს აყენებს, მათ შორის, უცხო ქვეყნის სამოქალაქო კანონმდებლობა. ამავე დროს აღსანიშნავია, რომ უცხოური ელემენტის შემცველი გარიგებებიდან მომდინარე ურთიერთობების გადასაწყვეტად, რიგ შემთხვევებში, უცხოური სამართლის გამოყენება, ისევე როგორც უცხო ქვეყნის სასამართლოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ცნობა და აღსრულება, საერთაშორისო კერძო სამართლისაგან განუყოფელი ინსტიტუტებია, რომელთაც აღიარებს სახელმწიფოთა უმრავლესობა.
„საჯარო წესრიგთან წინააღმდეგობის გამო, სახელმწიფოები უარს ამბობენ არა მხოლოდ უცხო ქვეყნის კანონმდებლობის შესაბამისად დადებული გარიგების, არამედ, მათ შორის იმ სასამართლო გადაწყვეტილებების ცნობასა და აღსრულებაზე, რომელთაც ამ გარიგებიდან გამომდინარე, რომელიმე მხარის მოთხოვნის არსებობა დაადგინეს. ამრიგად, საჯარო წესრიგთან წინააღმდეგობის გამო, ქართული სასამართლოები (ისევე როგორც სხვა ქვეყნის სასამართლოები), უცხო ქვეყნის სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადასტურებული ისეთი გარიგების აღსრულებაზეც კი ამბობენ უარს, რომლის აღსრულებასაც ზოგადად გადაწყვეტის შინაარსობრივი სისწორის შემოწმების გარეშე უზრუნველყოფენ. რა თქმა უნდა, უცხო ქვეყნის სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადასტურებული სახელშეკრულებო მთხოვნის ცნობასა და აღსრულებაზე უარის თქმას, მინიმუმ, ზოგადად, ხელშეკრულების ნამდვილობის ცნობასა და აღსრულებაზე არანაკლები დასაბუთება სჭირდება. ამდენად, მოსარჩელე მხარის მიერ მითითებული არგუმენტი, რომლის თანახმადაც, ტერმინი „საჯარო წესრიგი“ საერთაშორისო კერძო სამართალში გამოიყენება, არათუ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე არ მიუთითებს, არამედ პირიქით, ხსენებული საფუძვლით ხელშეკრულების ბათილობის დადგენის საჭიროებაზეც კი შეიძლება მეტყველებდეს.
შეუძლებელია, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნოს ზოგადი ნორმა მხოლოდ იმ დათქმით, რომ თეორიულად არსებობს მისი არაკონსტიტუციურად ინტერპრეტირების შესაძლებლობა. სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, მსგავსი შესაძლებლობისაგან ადამიანის უფლებების დაცვას საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის კონკრეტული, მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული, ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის შემოწმებით ახდენს.
რა თქმა უნდა, ვერ გამოირიცხება ზოგადი ნორმების კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ ინტერპრეტაციის შესაძლებლობა. ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს თითოეული ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას და ამ გზით უზრუნველყოფს, რომ არ მოხდეს არაკონსტიტუციური შინაარსის ნორმების გამოყენება. სწორედ ასე მიიღწევა, ერთი მხრივ, ურთიერთობათა მეტ-ნაკლებად ამომწურავი სამართლებრივი მოწესრიგება, ხოლო, მეორე მხრივ, ის, რომ ნორმის საფუძველზე გაკეთებული თითოეული სამართლებრივი განმარტება არ დარჩება კონსტიტუციური კონტროლის მიღმა.“
“საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, გაიზიაროს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის მიერ გაკეთებული სადავო ნორმის განმარტება.”
-
„პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების დროს კანონმდებელს მხედველობაში აქვს ის შემთხვევები, როცა გაუმართლებელია პასუხისმგებლობის დაკისრება, როცა პასუხისმგებლობა აღარ ვლინდება კონკრეტულ სასჯელში. ამდენად, პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება სავარაუდო სასჯელის გამოყენებაზე უარის თქმაა. ხოლო იმ შემთხვევაში, როცა სახეზეა სასჯელი , აქ პასუხისმგებლობა შესაძლებელი კი არაა, არამედ სინამდვილის ფაქტია, ესაა კონკრეტული სანქციის რეალიზაცია. რადგანაც, პასუხისმგებლობა აქ კონკრეტულ სანქციაში ვლინდება, კანონმდებელმა მიზანშეწონილად ჩათვალა ამ სანქციისაგან (სასჯელისაგან) გათავისუფლებაზე გაემახვილებინა ყურადღება. ამდენად, ერთ შემთხვევაში დანაშაულებრივი ქმედების გამო პასუხისმგებლობა მოცემულია როგორც შესაძლებლობა მეორე შემთხვევაში კი, როგორც რეალური ფაქტი. ამიტომაც აღნიშნული შემთხვევები ასახავენ შესაძლებლობისა და სინამდვილის მდგომარეობებს.“
„სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა სისხლისსამართლებრივი დევნის, გამოძიებისა და მართლმსაჯულების მიზნობრივი, ეფექტური და სამართლიანი განხორციელება. საამისოდ ის მიხედულების შესაბამისი ფარგლებით არის აღჭურვილი. ამ მიზნისთვის სახელმწიფო უფლებამოსილია, არჩევანი შეაჩეროს ეფექტურ, ადეკვატურ მოდელზე. თუმცა, იმავდროულად, მიხედულების ფარგლები პირობადებულია ვალდებულებით, გამოძიებისა და მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის შერჩეული სისტემა/მოდელი უზრუნველყოფდეს საჯარო ინტერესებს, ამასთან იცავდეს ამ პროცესში ყველა აქტორის უფლებებს – როგორც კონკრეტულ პირებს იცავდეს უსაფუძვლო ბრალდებისა და მსჯავრდებისაგან, ისე ადეკვატურად პასუხობდეს დაზარალებული პირის კანონიერ ინტერესებს.“
საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/8/594, 30 სექტემბერი, 2016
„აღსანიშნავია, რომ განაჩენის სააპელაციო თუ საკასაციო წესით გასაჩივრება, ამასთან, საქმის განახლების მოთხოვნა ახლად გამოვლენილი გარემოებების გამო, განუხრელადაა დაკავშირებული პირის სისხლისსამართლებრივი დევნისა და მსჯავრდების საჯარო ფუნქციასთან, ამ თვალსაზრისით, პროცესში სახელმწიფოს მხარედ მონაწილეობასთან. სსსკ-ის 298-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად: „სააპელაციო სასამართლოს უფლება აქვს, გამამართლებელი განაჩენის ნაცვლად გამამტყუნებელი განაჩენი გამოიტანოს, გამოიყენოს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის უფრო მკაცრი მუხლი, დანიშნოს უფრო მკაცრი სასჯელი ან სხვა გზით გააუარესოს მსჯავრდებულის მდგომარეობა, თუ ბრალდების მხარემ შეიტანა სააპელაციო საჩივარი სწორედ ამ მოთხოვნით…“. შესაბამისად, დაზარალებულისთვის სააპელაციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების მინიჭება გულისხმობს, ერთი მხრივ, მის ვალდებულებას, წარადგინოს ახალი მტკიცებულებები და ასაბუთოს პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის უკანონობა/დაუსაბუთებლობა, ხოლო, მეორე მხრივ, შესაძლებლობას, მოითხოვოს გამამართლებელი განაჩენის გამამტყუნებლით შეცვლა, ბრალის ან/და სასჯელის დამძიმება.
რაც შეეხება საკასაციო წესით განაჩენის გასაჩივრების საკითხს: სსსკ-ის 308-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად: „საკასაციო სასამართლოს უფლება აქვს, გამამართლებელი განაჩენის ნაცვლად გამამტყუნებელი განაჩენი გამოიტანოს, გამოიყენოს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის უფრო მკაცრი მუხლი, დანიშნოს უფრო მკაცრი სასჯელი ან სხვა გზით გააუარესოს მსჯავრდებულის მდგომარეობა, თუ ბრალდების მხარემ შეიტანა საკასაციო საჩივარი სწორედ ამ მოთხოვნით…“. მაშასადამე, არსებითად საკასაციო სასამართლსადმი მიმართვის უფლებით დაზარალებულის აღჭურვის შემთხვევაშიც, მან უნდა ასაბუთოს ახალ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების უკანონობა და მოითხოვოს: გამამართლებელი განაჩენის გამამტყუნებლით შეცვლა, ბრალის ან სასჯელის დამძიმება.“
-
„სოციალური ჯგუფის არსებობის დადგენის კრიტერიუმები არ არის ცალსახა და ამომწურავი, თუმცა, ზოგადი სურათის შესაქმნელად, პირობითად შესაძლებელია რამდენიმე მათგანის მითითება: 1. ჯგუფის წევრებს უნდა ახასიათებდეთ საერთო, მუდმივი ბუნება, რომელიც შეიძლება ჩამოყალიბდეს პირის არჩევანის ან მისგან დამოუკიდებელი გარემოებების (ფაქტორების) გამო. მისი შეცვლა არ არის დამოკიდებული ჯგუფის წევრებზე ან იმდენად ფუნდამენტურია მათი პიროვნებებისათვის, რომ მისი შეცვლის მოთხოვნა გაუმართლებელია. 2. სოციალურ ჯგუფად შეიძლება მოვიაზროთ პირთა წრე, რომლის წევრებიც მჭიდროდ არიან დაკავშირებული მსგავსი იმიჯის, ქცევების ან/და ინტერესების საფუძველზე. ამავე დროს, ორივე შემთხვევაში ჯგუფის წევრებს უნდა ჰქონდეთ ისეთი ბუნება (თვისებები), რომელიც საშუალებას მისცემდა გარეშე პირებს, მოეხდინათ მათი როგორც კონკრეტული სოციალური ჯგუფის წევრების იდენტიფიცირება. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს ისეთ პირთა წრის არსებობას, რომელიც ამ კრიტერიუმების დაკმაყოფილების გარეშეც შეიძლება მიჩნეულ იქნეს სოციალურ ჯგუფად.“
-
„უფლებებისა და თავისუფლების არსებობისა და ეფექტური რეალიზებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მათი სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობას. უფლება ის ლეგიტიმური ინტერესია, რომელიც ამართლებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში სხვა პირის თავისუფლების შეზღუდვას. ხოლო კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისაგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. „უფლება“ ვერ იქნება პირის ლეგიტიმური ინტერესების დაცვის რეალური გარანტია, ის იქნება მხოლოდ თეორიული და ფიქციური, თუ მას არ ახლავს სასამართლო წესით მისი დაცვის შესაძლებლობა.“
-
„ფიზიკურ პირებში იგულისხმება ზოგადად ადამიანი: საქართველოს მოქალაქეები, უცხოელები და მოქალაქეობის არმქონე პირები.“
საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/466, 28 ივნისი, 2010
-
„ქმედუუნარო პირი ქმედუნარიანობის აღდგენის საკითხის განხილვაში ორმაგ როლს ასრულებს: ერთი მხრივ, ის არის დაინტერესებული პირი და, მეორე მხრივ, სამართალწარმოების ძირითადი ობიექტი. იმავდროულად, ვინაიდან ექსპერტის დასკვნას წინასწარ დადგენილი ძალა არ გააჩნია სასამართლოსათვის და შეფასებული უნდა იქნეს სხვა მტკიცებულებებთან ერთობლიობაში, ქმედუნარიანობის აღდგენის შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება თავად ქმედუუნაროდ ცნობილი პირის მონაწილეობას სასამართლო განხილვაში. მათ შორის იმისათვის, რომ სასამართლოს შესაძლებლობა ჰქონდეს, შეიქმნას საკუთარი აზრი მოსარჩელის ფსიქიკური მდგომარეობის, დაავადების სიმძიმის და ხასიათის, დაავადების შესაძლო შედეგების, პირის სოციალური ცხოვრების, ჯანმრთელობის, ქონებრივი ინტერესების შესახებ. ასევე იმის განსაზღვრისათვის, თუ რა სახის ქმედებების შეგნების ან/და ხელმძღვანელობის უნარი გააჩნია/არ გააჩნია პირს და ა.შ.
-
„შეჯიბრებითობის პრინციპი ეფუძნება მხარეთა თანაბარ შესაძლებლობას, აღიჭურვონ სათანადო საპროცესო ინსტრუმენტებით და გამოიყენონ ისინი საიმისოდ, რათა წარადგინონ მათი პოზიციების სასარგებლო არგუმენტები. იმავდროულად, ამ პრინციპის უმთავრესი მიზანი არის სწორი გადაწყვეტილების მიღების ხელშეწყობა და ამ მიზნისთვის ეს პრინციპი ეყრდნობა ორივე მხარის მიერ არგუმენტების თავისუფლად წარდგენის შესაძლებლობას. ამასთან, შეჯიბრებითობის პრინციპი არც ერთ შემთხვევაში არ გულისხმობს მხარეთა მექანიკურ თანასწორობას და არ შეიძლება გულისხმობდეს ან უშვებდეს არგუმენტების მიჩქმალვის ან მათზე თვალის დახუჭვის გზით გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. პირიქით, ეს პრინციპი სწორედაც რომ ხელს უნდა უწყობდეს ორივე მხარის სასარგებლო ყველა შესაძლო არგუმენტის მაქსიმალურად გამოვლენას და არგუმენტების პაექრობაში მოხვედრას, რადგან მხოლოდ ასეა შესაძლებელი სწორი გადაწყვეტილების მიღება. ამიტომ, თუ ბრალდების მხარის სასარგებლო არგუმენტი არსებობს, მისი სასამართლოში წარდგენა შეჯიბრებით პროცესს ვერ შეასუსტებს, დაარღვევს, დამოუკიდებლად იმისგან, ვინ წარადგენს ამ არგუმენტს – პროკურორი თუ დაზარალებული/მსხვერპლი. არც შეჯიბრებითობა და არც თანასწორობა არ ირღვევა, თუ: ან ბრალდებულს ჰყავს რამდენიმე ადვოკატი ან/და მოწმე, რომლებიც სხვადასხვა არგუმენტებს ასახელებენ მისი პოზიციის დასაცავად ან ბრალმდებლის მხარეა წარმოდგენილი რამდენიმე პირით, რომლებიც სხვადასხვა არგუმენტებს ასახელებენ ბრალის დასადასტურებლად. მაშასადამე, თუ არგუმენტი არსებობს, მისი გამოთქმის უფლებაც არსებობს და ეს ვერ დააზარალებს შეჯიბრებით პროცესს, რომლის საბოლოო მიზანი არის სწორი გადაწყვეტილების მიღების ხელშეწყობა.“
„საქმის საჯარო განხილვა, შეჯიბრებითი ზეპირი პროცესი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოების ინფორმირების მიზნებისათვის, თუ ამის შედეგი არ არის/ვერ იქნება საქმეზე სწორი გადაწყვეტილების მიღების ხელშეწყობა, რადგან ასეთ პირობებში სასამართლო დასცილდება თავის პირველად, უშუალო და ერთადერთ დანიშნულებას – მართლმსაჯულების განხორციელების გზით მიიღოს სამართლიანი, ობიექტური გადაწყვეტილება. იმ პირობებში, როდესაც სასამართლო, მაღალი ალბათობით, ვერ იქნება უზრუნველყოფილი დავის საფუძვლიანი ინიცირებით და სწორი, ობიექტური გარემოებებით, მაშინ სასამართლო სხდომის გამართვას არც საფუძველი აქვს და არც მიზანი.“
„საჯაროობა და შეჯიბრებითობა არის მართლმსაჯულების ინსტრუმენტები, რომლებიც აუცილებელია სწორი გადაწყვეტილების მისაღებად, რომლის ეფექტი ასევე არის საზოგადოების ინფორმირების შესაძლებლობა. თუმცა ეს უკანასკნელი არ არის/ვერ იქნება საჯარო პროცესის განყენებული და ერთადერთი მიზანი, პირიქით, სწორედ ეს უნდა იქნეს გამოყენებული როგორც შესაძლებლობა მართლმსაჯულების ინტერესებში.“
„სამართალწარმოების განხორციელება შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპების საფუძველზე გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტით. აღნიშნულ კონსტიტუციურ ჩანაწერს ეხმიანება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-9 მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის თანახმად, „სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებისთანავე სისხლის სამართლის პროცესი ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე“.
სისხლის სამართალწარმოებაში შეჯიბრებითობა გულისხმობს პირველ რიგში მხარის უფლებას იყოს მოსმენილი და ასევე – სამართალწარმოების წარმართვას დაცვის, ბრალდების და მართლმსაჯულების განხორციელების ფუნქციათა მკაფიო გამიჯნვის პრობებში, სადაც სასამართლო ასრულებს მედიატორის როლს, შეზღუდულია მხარეთა მიერ მოპოვებული მტკიცებულებების შეფასებით და მისი შინაარსობრივი ჩართულობა საქმის გარემოებების გამორკვევაში მინიმალიზებულია. შეჯიბრებითობა უზრუნველყოფს ორივე მხარის შესაძლებლობას მოიპოვოს და წარმოადგინოს საკუთარი მტკიცებულებები; უფლებას გამოიკვლიოს და საკუთარი მოსაზრება გამოთქვას მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე იმისდამიუხედავად აღნიშნული ეხება ფაქტების დადგენას, სამართლებრივ არგუმენტს, საქმის არსებით გარემოებებს თუ პროცესის მიმდინარეობასთან დაკავშირებულ პროცედურულ საკითხებს. შესაბამისად, შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია დაცვის მხარეს გააჩნდეს ბრალდების არგუმენტების გაქარწყლების ადექვატური და რეალური შესაძლებლობა, რაც პირველ რიგში გულისხმობს როგორც უფლებას ბრალდების მხარის მტკიცებულებათა გამოკვლევა-გაბათილებაზე, ასევე ამავე მიზნით უფლებას მტკიცებულების მოპოვებაზე.“
„იმ პირობებში როდესაც საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს სასამართლოს ე.წ . ლეგალურ სუბსიდიარულ აქტივობას, მხარეს უნდა ჰქონდეს საქმისწარმოებაზე სამართლებრივი გავლენის მოხდენის, მტკიცებულების იმ პირობებში მოპოვება-წარდგენის და საკუთარი ინტერესების დაცვის გონივრული შესაძლებლობა, რომელიც არ აყენებს მას მოწინააღმდეგე მხარესთან შედარებით არსებითად არახელსაყრელ მდგომარეობაში.“
„სამართალწარმოების სამართლიანობა მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული მხარეთა საპროცესო თანასწორობაზე, რაც გულისხმობს სამართალწარმოების მხარეებისათვის თანაბარი გონივრული შესაძლებლობების მინიჭებას მოიპოვონ და წარმოადგინონ მტკიცებულებები. მხარეთა თანასწორობა ფარდობითი ხასიათისაა და მოწინააღმდეგე მხარესთან შედარების მიზანია სამართლიანი ბალანსის უზრუნველყოფა მხარეებს შორის.“
-
„კონსტიტუციური ტერმინი „ხალხი“ არ არის ადამიანთა ნებისმიერი ერთობის აღმნიშვნელი. აქ იგულისხმება საქართველოს ყველა მოქალაქე, სახალხო სუვერენიტეტის მატარებელი „სახელმწიფო ხალხი“, რომელსაც აქვს დამფუძნებელი ხელისუფლება და არ არსებობს სახელმწიფო ხელისუფლების დემოკრატიული ლეგიტიმაციის სხვა წყარო.“